(سبەی):
وەڵام و دژکردەوەی سەخت و توندوتیژ سەبارەت بە قەیرانەکانی کاتالۆنیا کۆمەڵێک ئاکامی کارەساتباری لێ دەکەوێتەوە
رامینی جیهانبەگلو لەم وتارەیدا دەڵێت: بەڕاستی لێکدابڕانی نەتەوەکان دەکرێ تاڵ و ناخۆش بێ، بەڵام ئەگەر بەشێوەیەکی دیموکراتیک سەربگرێ، دەکرێ پێکەوەژیانێکی ئاشتیخوازانەی لێ بکەوێتەوە.”
هەفتەی رابردو پارلەمانی هەرێمی کاتالۆنیا [پاش سەرکەوتنی راپرسی]، دەنگی دا بە جیابونەوە لە دەوڵەتی ناوەندیی ئیسپانیا. ئەگەرچی ئەم دەنگ‌دانە بو بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی حکومەتی هەرێمی کاتالۆنیا لە لایەن سەرۆک وەزیری ئیسپانیاوە، بەڵام هیچ پێناچێ تەنانەت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەش، کە وا دیارە هەردو لایەنی هەرێم و حکوومەتی ناوەندیش پێی رازین، باس‌وخواسی سەبارەت بە جیابونەوە و دابڕانی کاتالۆنیا لە ئیسپانیا، وا زو دامرکێن و ببڕێنەوە.
جیهانبەگلوو، فەیلەسوف و سەرۆکی ناوەندی ئاشتیی ماهاتما گاندی لە زانکۆی نێونەتەوەییی “جینداڵ”ی هیند، ئەم جیابونەوەیە بە تەڵاق دەشوبهێنێ و دەڵێت: “جیابونەوە وەک هەمو تەڵاقێک تاڵ و دژوار و جاری واشە بۆ هەردو لایەنیش قێزەونە و ئاکامی داڕوخانی لێ دەکەوێتەوە؛ بەڵام وەکو تەواوی دۆسییەکانی تەڵاق، لایەنەکان بەپێی یاسا مافی خۆیانە زەوجینەکەیان هەڵوەشێننەوە، بەتایبەت ئەگەر ئەوین و خۆشەویستیی هەر کام لە لایەنەکان خاشەی بڕابێ و نەمابێ.
وەک جیهانبەگلو دەڵێت: زۆربەی خەڵکی کاتالۆنیا، بەتایبەت نەوەی نوێ، بەم چاوە سەیری حکومەتی ناوەندی دەکەن و دڵیان پێوەی نییە؛ واتە لایان وایە کە هیچ ئۆگری و ئەوینێکیان لە نێواندا نەماوە. حکومەتی ئیسپانیا دەتوانێ ئەم کەسانە بە یاساشکێن دابنێ و بیانگرێ و بیانخاتە بەندیخانە و تەنانەت لە داریشیان بدا؛ بەڵام بەم کارانە گرێ و گرفتی کاتالۆنیا چارەسەر نابن.
جیهانبەگلو لای وایە کێشە و ئاریشەی کاتالۆنیا ناگەڕێتەوە سەر جەغزی ئەم بابەتەی کە کێ دۆڕاوە و کێ براوەیە لەم کێبڕکێیەدا، بەڵکو ئەم ویستە ریشەی دەچێتەوە سەر بەرزەئاواتێکی مەزنتر، کە لە ساڵی ۱۹۲۲، لە مێشک و بیری خەڵکی کاتالاندا گۆڕاوە و پنجی داکوتاوە. ۱۹۲۲ ئەم ساڵەیە کە فراچێسک میسیا حیزبی سیاسیی کاتالانی دامەزراندوە.
نوسەر سەبارەت بە شوناسی کاتالانەکان وەک پرسێکی گرنگ دەڵێت: “حکومەتی ژەنەڕاڵ فرانکۆ (۱۹۳۳ – ۱۹۷۵)، لەم هەرێمەدا زمانی کاتالانیی قەدەغە کردبو، بەڵام زیاتر 70%ی خەڵکی ئەم هەرێمە بە گوێیان نەکرد و فەرمانەکەیان بە نەبو دانا. جیهانبەگلو پێیوایە رەنگدانەوەی دروشمی “کاتالۆنیا بۆ کاتالانەکان” لە نێو کۆمەڵگای هەرێمەکەدا، دژکردەوەیەکی سروشتییە لە ئاست دیکتاتۆریی فرانکۆدا.
وەکو دیارە ئێستا “ماریانا راخۆی”، سەرۆکوەزیری ئیسپانیا لێبڕاوە دەست نەگێڕێتەوە و هەر چۆنێکی بۆی دەلوێ، بەر بە سەربەخۆ بونی کاتالۆنیا بگرێ، جا بۆیە دەرهاویشتەکانی ئەم خواستە هەم بۆ حکومەتی ئیسپانیاو هەم بۆ کاتالۆنیا و ئەوروپاش کارەساتبار دەبێ.
لەڕاستیدا “مەبەستێک کە ئەمڕۆ سیاسەتمەدارانی دنیا، بۆ وێنە کەسانێکی وەکو راخۆی، ئەردۆغان و پوتین تێی نەگەیشتون، ئەمەیە کە ناکرێ خەڵک ناچار بکرێن هەتا دان بە شێوە و شێوازی حکومەتەکەیان‌دا بنێن و باڵیان بۆ بکێشن. بەگوێرەی بۆچونی سپینۆزا [فەیلەسوفی هولەندی، ۱٦۳۲ – ۱٦۷۷]، هیچ کەسێک بەتەواوی مافی سروشتیی خۆی ناداتە دەست حکومەت و نایکاتە دەمڕاستێکی وا هەتا لە داهاتودا وستەی لێ ببڕێ و قسەی پێ نەمێنێ. لەڕاستیدا مرۆڤەکان مافی سروشتیی خۆیان دەخەنە بەر دەستی کۆمەڵگایەک کە خۆیان بەشێک بن لەم کۆمەڵگایە؛ کەوایە لە کۆمەڵگای ئازاد و دیموکراتیکدا، لانەدان لە یاسا و پەیڕەو کردنی، نابێ وا لێکبدرێتەوە کە مرۆڤەکان کۆیلەی حکومەتن. خەڵک هەتا شوێنێک دەکەونە شوێن فەرمانەکانی حکومەت، کە بتوانێ بەدیهێن و نیشاندەری بەختەوەری و بەرژەوەندیی تێکڕای کۆمەڵگا بێ. لەسەر ئەم پێوشوێنە رون دەبێتەوە کە حکومەت ناتوانێ بۆ ئامانجی پاراستنی یەکپارچەیی مەدەنی، داوا لە خەڵک بکا هەتا دەست لە فەرهەنگی خۆیان هەڵبگرن و بڵێ یاسا وای بۆ داناون. ئا لێرەدایە کە یاسای دیموکراتیک دەبێ هەتا ئەو شوێنەی بەباری مەنتیقیدا دروستە، ببێ بە پشتیوان و پارێزەری مافی هاونیشتمانی بون یان مافی تاقمێک لە جەماوەری وڵات.
حکومەتی راخۆی هەتا ئێستا نیشانی داوە کە دەیەوێ دەست بگرێ بە هێنانەوەی “بەڵگەی زۆرەملی”، لەبری هێنانەوەی “بەڵگە و شانێکی بەپارسەنگ” بۆ بەرهەڵستبونەوەی لێکدانەبڕانی وڵات و دیارە ناشیەوێ رەوتی فرەچەشنی بسەلمێنێ لە قەوارەیەکی سیاسیدا.
دەی باشە راخۆی بۆچی وا دەکا؟! جیهانبەگلو لای وایە وەڵامەکەی سادە و ساکارە: سەرۆکوەزیری ئیسپانیا ناچارە بەردەوام دڵنیایی بداتە پادشا و حیزبە سیاسییەکان و خەڵکی خۆ وڵاتی و ئەندامانی یەکێتی ئەوروپا، کە دەتوانێ پێش بەدولەت بونی خاکی ئیسپانیا بگرێ و بڕشتی ئەوەشی هەیە نەهێڵێ پەشێوی باڵ بە سەر وڵاتەکەی بکێشێ؛ بەڵام ئەوەی راستی بێ، هێشتنەوەی حکومەتی کاتالۆنیا بە زۆری و زۆرداری لە چوارچێوەی خاکی ئیسپانیادا هێندە لەگەڵ رێبازی لیبرالیسمی ئەوروپایی یەکتر ناگرێتەوە.
جیهانبەگلو پێیوایە رێبازی کۆنباوی ئەوروپایی دەگەڕێنەوە سەر کانگای ئەندێشەی کۆمەڵێک بیرمەندی وەک “سپینۆزا”، کە دەڵێ ئەرکی حکومەتە هەتا بە رەخساندنی کەشێکی پڕ لە هێمنایەتی گەشە بدا بە وزەی مێشک و بیر و جەستەی خەڵک و دنەیان بدا تاکو بە شێوەیەکی ئازاد بڕستی عەقڵیان وەگەڕ بخەن. هەروەها حکومەت لە ئەستۆیەتی بەر بگرێ بە شەڕ و گەڕو بڵاوبونەوەی تۆوی رق و دوبەرەکی و توڕەیی و رەشبینی لە کۆمەڵگادا.
جیهانبەگلو دەڵێت: “بۆیە خەڵکی کاتالۆنیا هاتونەتە دەنگ، چونکە لایان وایە مافی مسۆگەری [ هاونیشتمانی بونیان] لەسەر خاکی خۆیان پێشێل کراوە و کەسێک خۆی کردوە بە ماڵەکەیاندا. خەڵکی کاتالۆنیا دەپرسن ئەگەر حکومەتی ناوەندی دەست لە کاروبارمان وەرنەدا، ئێمە چ دەکەین و هەڵسوکەوتمان چۆن دەبێ؟! حکومەتی ئیسپانیا لێرەدا بە وەڵامێکی هەڵە بە دەنگ دێت و دەڵێت: “ئێمە ناوەندی چاودێری و راگیرکردنی ئێوەین و بۆتان دیاری دەکەین دەبێ چ بکەن و چ نەکەن!”
رامینی جیهانبەگلو لە کۆتاییدا دەگاتە ئەم ئاکامە و دەڵێ هەتا وڵاتانی ئەوروپایی بێدەنگە لەم رەوتە بکەن کە ئێستا لە کاتالۆنیا خەریکە خۆی دادەڕێژێ و گەشە دەکا، ناتوانن بینەری ئەم راستییانە بن، کە دەکەونە سەروی باس و بابەتی یاسایی؛ هەروەها ناتوانن بەپێی پێوەری دیموکراسی و وێژمان (دیسکۆرس)، وڵامدەرەوەی نافەرمانیی مەدەنی و ئاشتیخوازانەی کاتالانەکان بن.
جیهانبەگلوو دەڵێت: “ماوەی ۲۵ ساڵە “سلۆڤاکیا” لە کۆماری “چیک” جوێ بۆتەوە و بەڕاستی وەک هەمو تەڵاقێک ئەم جوێبونەوەیەش تاڵ و دژوار بو، بەڵام ئێستا ئەم دو لایەنی تەڵاقە نێوانیان یەکجار خۆشە و دەبێ تەواوی وڵاتانی ئەوروپایی خۆزگەیان بۆ بخوازن. ئەمە کەلەپوری تەڵاقێکی زۆر دیموکراتیکە.
جیهانبەگلو لای وایە “ڤاسلاو هاڤێل”، فەیلەسوف و سیاسەتمەداری کۆماری “چیک” لە هەمو کەس چاکتر باسی بارودۆخ و قەیرانی کاتالانەکان دەکا و لێکیدەداتەوە و دەڵێت: “ئاستی هێز و بڕشتی دەسەڵات لەڕێی هەزاران رایەڵ‌و پۆی مەیدانی دنیای دەسەڵاتداران و بێ دەسەڵاتانەوە دیاری دەکرێ، چونکە ئەم دو لایەنە هەرگیز هەر بە تەنیا هێڵ و شریتەیەک لێک جوێ نابنەوە و هەر کەسەو بەشێک لەم دوەی لە دەرونیدایە.
لە فارسیەوە/ سەڵاحەدین ئاشتی
سەرچاوە
