(سبەی):
سەرۆكی پەرلەمان ئاماژە بەوە دەکات؛ لێكەوتەكانی ریفراندۆم دەسكەوتەكانی چارەكە سەدەیەكی گەلى کوردى لەناوبرد و دەشڵێت:”حەیدەر عەبادی وەك سەركەوتوی جەنگ رەفتار دەكات و شانازی بەخۆیەوە دەكات، بەڵام پێویستە لە خۆی نەگۆڕێت، چونكە سەركەوتن لە ئاشتەواییدا لە سەركەوتنی جەنگ باشترە”.
د. یوسف محەمەد، سەرۆکى پەرلەمانى کوردستان لە دیارێکدا لەگەڵ رۆژنامەى (شەرقولئەوسەت) ئاماژە بە دۆخى دواى ریفراندۆم و لێکەوتەکانى دەکات، رۆژنامەکە ئەوەى خستوەتەڕو؛ پاش درێژكردنەوەی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان كە ماوەكەی كۆتایی هات، بۆچونی باو لەناو خەڵكیدا ئەوە بو كە سەرۆكی پەرلەمان دەگەڕێتەوە بۆ جێبەجێكردنەوەی ئەركەكەی بەتایبەت لە دۆخێكی وا هەستیاردا كە پێویست بە یەكخستنی هەڵوێست دەكات لەنێوان هێزە جیاوازەكان لەپێناو روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییەكانی كە روبەڕوی داهاتوی پرۆسەی سیاسی دەبنەوە لە هەرێم، بەتایبەت پاش شكستی راپرسیی، بەڵام نە سەرۆك گەڕایەوە پەرلەمان و نە دۆخی سیاسیش چوە قۆناغی سەقامگیرییەوە.
دەقی دیمانەكە:
- بڕیار بو ئێوە بگەڕێنەوە بەمەبەستی دوبارە جێبەجێكردنەوەی ئەركەكانتان پاش كاراكردنەوەی پەرلەمان و درێژكردنەوەی ماوەكەی، چی شتێك رێگر بو لە گەڕانەوەتان؟
د. یوسف محەمەد: ئەو شێوازەی كە پەرلەمانی پێ كارا كرایەوە، بەپێی خواستەكانی ئێمە نەبو. ئێمە دەمانویست پەرلەمان دور لە دەستێوەردانی حیزبی كارا بكرێتەوە، بەڵام لە راستیدا ئامانج لە كاراكردنەوەی پەرلەمان لە بنەڕەتدا تەنها بۆ شەرعیەتدان بو بە پرۆسەی ریفراندۆم. ئەمە لە كاتێكدا كە ریفراندۆم بەبڕیارێكی حیزبی لە دەرەوەی ئیرادەی پەرلەمان پەسەند كرا و هیچ یاسایەكی تایبەت بۆ رێكخستنی ئەو پرۆسەیە دەرنەكرا.
هەروەها بڕیارێك بو كە بەبێ سازكردنی زەمینەیەكی سیاسی و ئابوری یاسایی بۆ ریفراندۆم گیرایەبەر، ئەمەش پرسێكە كە پێچەوانەی بۆچونە سیاسییەكانی ئێمەیە و لەو كاتەدا كە ئێمە لە هەولێر بوین هەوڵماندا پەرلەمان بكەینە مەرجەعی یەكەم و كۆتا بۆ ئەم جۆرە بڕیارە چارەنوسسازانە، نەك پەرلەمان بەكاربهێنین بۆ شەرعیەتدان بە بڕیارە حیزبییەكان هەروەك لە پرسی ریفراندۆمدا رویدا.
- بەڵام پاش درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان بۆ (8) مانگی دیكە، پەرلەمانتارانی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی گەڕانەوە نێو دانیشتنەكان، چی شتێك رێگری لە تۆ كرد بۆ گەڕانەوەت؟
د. یوسف محەمەد: من لەسەرەتاوە دژی درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان بوم بەم شێوازە، بەتایبەت كە لە بڕیاری حیزبەكاندا هاتبو كە دەبێت ئەنجامدانی ریفراندۆم پێش هەڵبژاردنی پەرلەمان ئەنجام بدرێت. ئەمە بەلای منەوە نیگەرانكەر بو، لەبەرئەوەی من بەبڕوای تەواوەوە دەمزانی كە زۆر قورسە راستەوخۆ لەدوای راپرسی، پرۆسەی هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، ئەویش بەهۆی كورتیی ماوەی نێوان ئەو دو پرۆسەیە. بەو سیفەتەش كە سەرۆكی پەرلەمانم، نامەیەكم ئاراستەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كرد و داوام لێكردن ئامادەكاری بكەن بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی بەرلە كۆتاییهاتنی ماوەی پەرلەمان لە (11)ی حوزەیرانی رابردو، لەبەرئەوەی ترسی ئەوەم هەبو پرۆسەی ریفراندۆم ببێتە هۆی دواخستنی هەڵبژاردنەكان، بەداخەوە ئەوە رویدا كە ترسمان لێی هەبو.
- ئەمە بەو مانایە دێت كە نەگەڕانەوەی تۆ بۆ پەرلەمان بڕیاری خودی خۆتە و بڕیارە سەركردایەتی بزوتنەوەكەت نیە؟
د. یوسف محەمەد: پێموایە بزوتنەوەی گۆڕان هاوڕایە لەگەڵم سەبارەت بەوەی كە گەڕانەوەم پەیوەستە بە كاراكردنەوەی پەرلەمان لە جێبەجێكردنی ئەركە یاساییەكانیدا، بەمانای ئەوەی كە پەرلەمان لەژێر هەژمونی هیچ كەسێكدا نەبێت، پێموایە ئێمە پێویستمان بە رێکكەوتنێكی نوێ هەیە كە تیایدا گۆڕینی سیستەمی ئێستای حكومڕانی لەخۆ بگرێت و دەستی حیزب دوربخرێتەوە لە دەستوەردان لە كاروباری دامودەزگا ئەمنی و سەربازییەكان و هەروەها هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆكایەتی بەشێوەیەكی شەفاف و دیموكراتیانە مسۆگەر بكرێت دور لە تەزویر و یاریكردن بە ئەنجامەكانەوە، بەهەمان شێوە رێکكەوتنێك بێت لەبارەی دانوستان لەگەڵ بەغدا و ئەنجامدانی چاكسازی لەپێناو بەدیهێنانی شەفافیەت لە سەچاوە داراییەكاندا.
ئەگەر ئەو ئامانجانە هاتنەدی و پەرلەمان رۆڵی خۆی جێبەجێ بکات، ئەمە كارێكی باشە، بەڵام لە حاڵەتی بەردەوامبونی دەستێوەردانی حیزبی و بەكارهێنانی پەرلەمان تەنها بۆ شەرعیەتدان بۆ بڕیارە حیزبییەكان، ئەمە شتێكە كە لەگەڵ ئامانج و هیوا و ئاواتەكانی ئێمە یەكناگرێتەوە.
پێموایە ئێستا كاتی پێداچونەوە و دەستهەڵگرتنە لە سیاسەتی هەڵە لە مامەڵەكردنی نێوان حیزبەكان، ئەو سیاسیەتانەش وێنەی هەرێمی شێواندوە لەبەردەم رای گشتیی جیهانی. پێشموایە سیستەمی فەرمانڕەوایی كارپێكراو لە هەرێم بەدرێژایی چارەكە سەدەیەك، شكستهێنانی خۆی سەلماندوە و ئێستا كاتی گۆڕینیەتی، لەبەرئەوەی ئەم سیستەمە شكستی هێناوە لەڕوی سیاسی و سەربازی و ئابورییەوە و بگرە گەل و جەماوەریان خستوەتە بەردەم داهاتویەكی تاریك و نادیار، هەربۆیە خوازیارم سەركردایەتی سیاسیی كورد دەستهەڵبگرن لە عەقڵیەتى سڕینەوەی ئەوانی دیكە و نكۆڵی لێكردنیان.
- چەند لێدوانێكى حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق جەختکردنەوە بو لەسەر پشتیوانیكردنی پەرلەمانی كوردستان وەك دامەزراوەیەكی شەرعی و هەروەها لەبارەی كاراكردنەوەی رۆڵی پەرلەمان بۆ ئەوەی بتوانێت ئەركی یاسایی خۆی بەبێ دەستوەردانی حیزبی جێبەجێ بكات، پێتوایە ئەو پشتیوانییە پێویستە لەپێناو گۆڕینی پەرلەمانی كوردستان بۆ دامەزراوەیەكی كارا؟
د. یوسف محەمەد: بەڵێ. پێموایە هەركات پەیوەندییەكانمان لەگەڵ دەسەڵاتی ئیتیحادی بەهێز و پتەو بوبێ، ئەوە باشتر بوە بۆ ئێمە. هەربۆیە پێویستە ئەو پەیوەندییانە لە چوارچێوەیەكی شەخسی یاخود لە ژێر دەستی چەند سەركردایەتییەكی دیاریكراو بهێنرێنە دەرەوە.
پێویستە پشتیوانی لە پەیوەندیی نێوان دامەزراوە شەرعیەكان بكرێ بۆ ئەوەی ببنە لایەنی چاودێریكەر لەسەر دامودەزگا حكومییەكان. هەربۆیە زۆر بەپێویستی دەزانم پەرلەمانی كوردستان رۆڵێكی گرنگ و كارای هەبێ لەهەر دانوستانێك كە بكرێ لەنێوان هەولێر و بەغدا، لەحاڵەتی نەتوانینی كردنەوەی دەرگای گفتوگۆ لەلایەن حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا، دەكرێ پەرلەمان ئەو رۆڵە ببینێ لە رێگەی پێكهێنانی وەفدێك لە فراكسییۆنەكان لەژێر چاودێریی دەستەی سەرۆكایەتی بۆ ئەوەی بچنە بەغدا بۆ دانوستان، ئەمەش بەوپێیەی كە پەرلەمان نوێنەری نوێنەری شەرعیی خەڵكی كوردستانە.
- كەواتە بۆچی پەناتان بۆ ئەو بژاردەیە نەبردوە، بەتایبەت كە تۆ سەرۆكی شەرعیی پەرلەمانیت و دەتوانیت وەفدێكی پەرلەمانی پێكبهێنیت و یاوەریان بكەی بەرەو بەغدا بۆ دانوستان؟
د. یوسف محەمەد: ئەگەر تەئكید بم لەوەی كە دەتوانم ئەو رۆڵە ببینم، ئەوا دودڵ نابم. من بڕوای تەواوم هەیە بەوەی كە پێویست ناكات خەڵك باجی هەڵەی هەندێك لە سەركردە سیاسییەكان بدات، ئێمە وەكو بزوتنەوەیەكی سیاسی هیچ بەرژەوەندییەكی داراییمان لەگەڵ بەغدا نیە و دەستمان نەگرتوە بەسەر سەرچاوەكانی هەرێم، هەربۆیە پێموایە ئێمە دەبینە لایەنێكی قازانجگەیەنەر ئەگەر رێگەمان پێبدرێت دانوستان بكەین لەگەڵ بەغدا بۆ زامنكردنی بەرژەوەندیی خەڵك نەك بۆ زامنكردنی بەرژەوەندیی حیزبەكان و چەند كەسایەتیكی دیاریكراو.
- بەڵام خۆ سەرۆك وەزیران هەمیشە داوای دانوستان دەكات بەپێی دەستوری عێراق؟
د. یوسف محەمەد: ئەمە راستە، بەڵام بەداخەوە بەڕێز عەبادی بەجۆرێك مامەڵە دەكات وەك ئەوەی لە جەنگدا سەركەوتنی بەدەستهێنابێت و لەخۆی گۆڕاوە، بەڵام پێموایە سەركەوتن لە ئاشتیدا باشترە لە سەركەوتن لە شەڕدا، هەمو جەنگێك ئاشتیی بەدوادا دێت، سەركەوتنی گەورەش بۆ هەر سەركردەیەكی سیاسی بریتییە لە توانای ئەو سەركردەیە لە دروستكردنی ئاشتی نەك لێدانی تەپڵی شەڕ.
ئەوەی دوای راپرسییەكە رویدا، هۆكارەكەی حسابنەكردن بو بۆ لێكەوتەكانی پرۆسەكە، ئەو لێكەوتانە بەهەمان شێوە لە كەتەلۆنیاش هاتنە كایەوە و بینیمان سەركردەكانیان هەڵاتن یاخود خرانە زیندان یان لە پۆستەكانیان دورخرانەوە. ئەو لایەنانەی بڕیاری راپرسییان دا هیچ هەڵسەنگاندنێكی ئەكادیمی و سیاسی و دبلۆماسی و سەربازی و ئەمنی و ئابورییان نەكردبو بۆ پرۆسەكە. هەربۆیە نازانم چۆن دەكرێت هەرێم راپرسیی ئەنجام بدات لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم ناتوانێت نیوەی موچەی كارمەندەكانی بدات؟ چۆن راپرسییەك سەركەوتو دەبێ لە ناوچەیەكی گەمارۆدراو بە زۆرێك لە دەوڵەتانی نەیار و دژبە هیوا و ئامانجە نەتەوەییەكانی گەلێك كە هیچ هێزێكی سەربازیی رێكخراوی نیە كە بتوانێت بەرگری لە سنورەكانی بكات لەكاتی راگەیاندنی سەربەخۆییدا؟
راپرسیی لە كاتێكدا ئەنجامدرا كە سەركردایەتی كورد هەمو شێوازەكانی پشتیوانی نێودەوڵەتیی لەدەستدا و بەدەم داواكاریی جیهانەوە نەچون و ئەو پێشنیارانەیان لەبەرچاو نەگرت كە لەلایەن زلهێزەكانەوە وەك بەدیلی راپرسی خرانەڕو. هەمو ئەمانە كورتبینیی سیاسی و هەڵەی كوشندەی سەركردایەتیی سیاسی بو، ئەگەر راپرسی لەڕێی پەرلەمانەوە رێكبخرایە و ئەنجام بدرایە كە دامەزراوەیەكی شەرعیی نوێنەری خەڵكە نەك لەلایەن سەركردە حیزبییەكانەوە، ئەوا پرسەكە جیاوازتر دەبو و هەمو دەسكەوتەكانمان لەدەست نەدەدا بەهۆی پێشڕەوی هێزەكانی سەر بە حكومەتی فیدراڵی.
- سنورەكانی هەرێم وەك پێشتر نەماون؟، پێتوایە كورد بتوانێت رۆڵێكی سیاسیی كاریگەر بنوێنێت لە داهاتوی عێراق؟
د. یوسف محەمەد: كاتێك دەوترا سنور بەخوێن دەكێشرێت، من ئەوكات دەموت سنور بە خوێن ناكێشرێت، بەڵكو بە دیالۆگ، لەبەرئەوەی ئەو سنورەی بەخوێن دەكێشرێت، ئەوا هەر بەخوێن دەگەڕێتەوە بۆ لایەنێكی تر. هەر واش بو.
من وتومە و دوبارەی دەكەمەوە، كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان بە دەستور و یاسا چارەسەر دەكرێت، بەڵام بەداخەوە كەس گوێی لێ نەگرتین، ئەمڕۆش دوبارەی دەكەمەوە كە ئەو كێشەیە بەپێی مادەی (140)ی دەستور چارەسەر دەبێت.
ئەمەوێ جەخت لەوە بكەمەوە كە حكومەتی ئیتیحادی لای خۆیەوە هەڵەیە ئەگەر بێتو پێیوابێت ئەو كێشەی ئەو ناوچانە یەكلا دەكاتەوە بەزەبری هێزی سەربازی یاخود لە رێگەی (حەشدی شەعبی)، كێشەی كورد لە حەفتاكانەوە و تەنانەت بەمڕۆشەوە كێشەی كەركوكە. هەمو حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق شكستیان هێناوە لە یەكلاكردنەوەی ئەو كێشەیە لەروی سەربازییەوە، هەروەها سەركردایەتی سیاسی كوردیش بەهەمان شێوە شكستیان هێناوە لە سەپاندنی ئەمری واقع بەسەر ئەوانی تردا.
بۆیە پێویستە بەگەڕێینەوە بۆ یاسا و سود لە هەڵەكانی رابردو وەربگرین. كورد هێشتا ناتوانێ جڵەوی سیاسی لە عێراق بگرێتە دەست. ئەمە راستە، ئێمە پێكهاتەیەكی گرنگین، بەڵام ئەگەر ماڵی نێوخۆی خۆمان رێكنەخەینەوە و خۆمان بەهێز نەكەین لە رێگەی پشتیوانیكردنی دامودەزگا دیموكراتی و شەرعیەكانمان، ئەوا ناتوانین رۆڵی كاریگەریی خۆمان بەدەستبهێنینەوە.
- دوای هەمو ئەوانەی بەم دواییانە رویاندا، پێشبینی دەكەیت هەرێم هەنگاو بنێت بەرەو حوكمێكی شەفاف و دادپەروەر؟
د. یوسف محەمەد: پێویستە ئەو هێزانەی بونە هۆكاری ئەو كارەساتانەی ئەم دواییە بەئاگا بێنەوە لەبەرئەوەی ناكرێت ئەو پرسانە تاسەر بەردەوام بن. ئەوەی رویدا، ئێمەی بردەوە سەرەتای حەفتاكان و بوەهۆی لەدەستدانی هەمو دەسكەوتەكانی كە بەدیمان هێنابون بەدرێژایی چارەكە سەدەیەك لە شەڕی سیاسی و سەربازی.
هەربۆیە پێویستە لەسەر هەموان بەرپرسیارێتی هەڵبگرن و دان بە شكستەكانیان بنێن، بەوەش دەتوانین سیستەمی ئێستای حوكم بگۆڕین بۆ سیستەمێكی دادپەروەر، بەڵام ئەگەر ئەوە نەهاتەدی، ئەوا دەبێت هەمو ئەو هێزانەی باوەڕیان بە دیموكراتی و مافی مرۆڤ هەیە رۆڵی خۆیان ببینن و پەنا ببەنە بەر هەمو شێوازێكی رێپێدراو لە چالاكی مەدەنی و فشارخستنە سەر دەسەڵات بۆ ناچاركردنیان بە سازش، وەك رژانە سەر شەقام و خۆپیشاندان بە ئامانجی گۆڕانكاری، چونكە لە ئەنجامی بەردەوامبونی ئەم دۆخەی ئێستا، رۆژێك دێت كە تیایدا باڵەخانەكە دەڕوخێت بەسەر هەمو ئەوانەی كە بونەتە هۆكاری ئەم كارەساتانە.
- ئێستا بەكردەیی چەند جموجۆڵێك هەیە لەلایەن هەندێ لایەنی سیاسی بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری لە رێگەی پێكهێنانی حكومەتی رزگاریی نیشتمانی، ئایا تۆ لەگەڵ ئەم بژاردەیەدایت؟
د. یوسف محەمەد: پێموایە بەفیعلی پێویستمان بە قۆناغی راگوزەری هەیە و پێشتر لە بەیاننامەیەكدا كە لە (17)ی تشرینی یەكەم ئاماژەم بە پێویستیەكانمان كرد لە پێكهێنانی حكومەتی راگوزەر بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە. پێویستە ئەوە لەبەرچاو بگیرێت كە حكومەتی ئێستا بەشێكی زۆری ئەو شكستەی دەكەوێتە ئەستۆ كە رویاندا. پێویستە ئەم حكومەتەی ئێستا نەمێنێت، بەڵام ئەگەر پێویست بە مانەوەی ئەم حكومەتە كرا، ئەوا پێویستە لەسەرى مامەڵە و رەفتاری خۆی بگۆڕێت و ملكەچ بێت بۆ چاودێرییەكی توندی پەرلەمان و شەفافیەت بەرجەستە بكات لە مامەڵەكردن بە سەرچاوەكان و رێز لە سەروەریی یاسا بگرێت و كار بكات بۆ بەرژەوەندی خەڵك و چارەسەری قەیرانە كەڵەكەبوەكان و ببێتە حكومەتی هاوڵاتی لەبری حكومەت حیزب.
