(سبەی):
پۆڵ وەتسلاڤیك، راوێژكاری كاروباری گشتی لە باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە عێراق رایدەگەیەنێت؛ لە وتوێژەکانماندا دەربارەی ئەو ئاستەنگانەی كە روبەڕوی كاری رۆژنامەوانی دەبنەوە سانسۆر و گوشارێكی زۆر لەسەر كاری رۆژنامەوانی هەیە، لەگەڵ حكومەتی عێراق و رۆژنامەونوسان کاردەکەین بۆ هاریكاریكردن لە پەرەپێدانی ئازادی رادەربڕین و بۆ یارمەتیدان لە پارێزگاریكردن لە ئازادی رادەبڕین.
ناوبراو لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ کەناڵی کەی ئێن ئێن، ئاماژەی بەوە کرد، لەسەرانسەری عێراقدا توندوتیژی زۆر سەخت بوە بۆ عێراقیەكان و تایبەتتر بۆ رۆژنامەوانان، زانیومانە هەندێك كەیسی تایبەت هەبوە كە رۆژنامەنوسی كورد كوژراون و ئیدانەی ئەو كوشتنانەش دەكەین.
هەروەک ئاماژە بە پلانەکانیان دەکات بۆ هاوکاریکردنی هاوڵاتیانی عێراق و رۆژنامەنوسان و دەڵێت: یەكێك لەو پرۆگرامانەی پێشكەشی دەكەین ناوی پرۆگرامی ئاڵوگۆڕی نێونەتەوەیی گەنجانی سەركردەیە، کە هەمو ساڵێك (400) عێراقی دەبەین بۆ ئەمەریکا، دەرفەتی زۆر پێشكەشی رۆژنامەنوسان دەكەین بۆ ئەوەی بێن بۆ ئەمەریكا.
* پێمخۆشە بە پرسیارێكی زۆر سادە دەستپێبكەم، چۆن دەتوانن خۆتان بناسێنن وەك بەشی كاروباری گشتی لە باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە بەغدا؟ پاشان ئێوە دەتوانن چی بكەن بۆ عێراقییەكان، لە بەغدا یان لە هەرێمی كوردستان لە رێگەی كونسوڵخانەی گشتی ئەمەریكا لە هەولێر؟
وەتسلاڤیك: دەمەوێت سوپاسی خەڵكی كوردستان بكەم كه خانەخوێیەكی باشن، ئێره شوێنێكی جوانی عێراقه، یەكەمجارمه بێمه ئێره، گەشتێكی خۆشم هەبو بۆ هەولێر و سلێمانی و بینینی خەڵكی عێراق. زۆر سوپاس بۆ ئەم چاوپێكەوتنە. یەكەم بەشی كارەكەم له جیهاندا كه بەرپرسیارێتی تێكەڵبونه لەگەڵ خەڵكانی خۆجێی بۆ بنیادنانی رایەڵەی دولایەنه بۆ دامەزراندنی پەیوەندی بەهێزتری وڵاته یەكگرتوەكانەوه به وڵاتانی تر. لێره له عێراق من له بەغدا كاردەكەم، ئێمه فۆكەس دەكەینه سەر هەمو وڵات، بەڵام من ئەمڕۆ له كوردستانم و وتوێژ لەگەڵ تۆدا دەكەم و باسی چەند پرۆگرامێك دەكەین كه پێشكەشی دەكەین به تایبەت بۆ گەنجان و پسپۆڕان بۆ سەردانیكردنی وڵاته یەكگرتوەكان و هەروەها هەندێك راهێنان كه ئێمه پێشكەشی دەكەین بۆ بنیادنانی تواناكان له عێراقدا.
یەكێك لەو پرۆگرامانەی پێشكەشی دەكەین ناوی پرۆگرامی ئاڵوگۆڕی نێونەتەوەیی گەنجانی سەركرده و هەمو ساڵێك (400) عێراقی دەبەین له قوتابخانه دواناوەندیەكانەوه و له قۆناغی زانكۆییەوه بۆ ئەمەریكا بۆ ماوەی مانگێك بۆ تێكەڵبونی عێراقی و ئەمەریكیەكان له سەرجەم وڵاتدا له بواری جیاوازدا، ئەوه رێگەیەكی گرنگه بۆ عێراقی و ئەمەریكیەكان بۆ فێربون له یەكتر و دەتوانین تێگەیشتنی باشترمان هەبێت له هەردو كلتورەكە و بەیەكەوه كاربكەین بۆ زاڵبون بەسەر هەر گرفتێكدا كه دێته رێگەمان.
پرۆگرامێكی تر كه هەمانه ماوەی پێنج بۆ شەش هەفته دەخایەنێت و پرۆفیسۆرەكانی زانكۆ و سكۆڵەرەكانی تر دەبەین بۆ ئەمەریكا بۆ پرۆگرامی ئینستیتوتی دیراساتی ئەمەریكی و دەرفەت دەداته خەڵك له ئاستی پرۆفێشناڵ كاربكەن و پسپۆڕی تایبەتمەند زیاتر فێربن لە بواری كارایی وانەوتنەوه. ئێمه پرۆگرامی وتنەوەی وانەی ئینگلیزیمان هەیه بۆ مامۆستایانیش، دەرفەتیان دەدەینێ لێهاتویی خۆیان بنیادبنێن، هەروەها پرۆگرامێكی ترمان هەیه كه پرۆگرامی خوێندنه بۆ قوتابیانی عێراق بۆ خوێندنی ماستەر.
* مەرج و داواكاریی ئێوە بۆ ئەو كەسانە چییە داواكاری پێشكەش دەكەن، بۆ ئەوەی بتوانن لە نزیكەوە ئەمەریكا ببینن؟
وەتسلاڤیك: پرۆسێسێكی پڕ ململانێیه، بۆ نمونه پار پرۆگرامی نێونەتەوەیی ئاڵوگۆڕی گەنجانی سەركرده (400) خوێندكارمان برد له كاتێكدا (8000) داواكاری هەبو، بۆیه پرۆسەكه پڕ ململانێیه. ئەوەی ئێمه بەشوێنیەوەین له زۆربەی پرۆگرامەكاندا ئەوەیه توانای زمانی ئینگلیزی هەبێت، گرنگه كۆرسێكی رونی خوێندنت هەبێت كه دیار بێت كار لەسەر چی دەكەیت و توانای سەرۆكایەتیت تێدا بێت له رێكخراو و دامودەزگاكەت، ئەمه له پرۆگرامی ئاڵوگۆڕ، بەڵام ئێمه دەرفەتی تریش پێشكەش دەكەین، دەتوانین خەڵك بێنین بۆ عێراق، پێشكەشكردنی ئەزمونی پرۆفێشناڵ لێره له عێراق بۆ نمونه پرۆگرامی قسەكەرەكانمان كه دەتوانین زاناكان بهێنین، دەتوانین ئەكادیمیەكان بهێنین، سەرۆكایەتی كۆمەڵگای مەدەنی بهێنین بۆ عێراق و بەشداریكردنی عێراقیەكانیش تیایدا.
* بەڕێز پۆڵ وەتسلاڤیك، ئەم ناوچەیە كە پێشتر پێی دەوترا میزۆپۆتامیا، وەك دەزانن كە یەكەم یاسا لێرە لەم بەشەی جیهان لەلایەن حاموڕابییەوە نوسراوە، هاوكات بەشێك لە داهێنانە زۆر گرنگەكان، لە نمونەی كشتوكاڵ و نوسین لەلایەن شارستانێتی كۆنی ئەم ناوچەیەوە داهێنراون، كەواتە ئەم مێژوە قوڵ و گەورەیە چۆن دەتوانێت هاوكاری ئێمە بكات لە پێكەوە ژیان و هەبونی حوكم و دەسەڵاتی دیموكراتی؟
وەتسلاڤیك: مێژوی عێراق دەگەڕێتەوه بۆ حەوت تا هەشت هەزار ساڵ بەر له ئێستا، ئێمه له ئەمەریكا ئەوه دەزانین. دوێنێ له مۆزەخانەی سلێمانی شانسی ئەوەم هەبو تەختەبەردی حاموڕابی ببینم كه حاموڕابی زیاتر له (200) یاسای هەبوه كه هەزاران ساڵ لەمـەوبەر لێره گەشەی كردوه، لێره له عێراق، یاساگەلێك كه بنەمای زۆر لەو یاسایانەیه كه ئێمه له رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ناوەراستدا له ئێستادا هەمانه. ئێمه پێمان وایه ئەو كەلتوره هێز دەداته عێراق بۆ ئەمڕۆ كه دەستورەكەی بەشێوەیەكی كارا جێبەجێ بكرێت بۆ پشتگیریكردنی سەروەری یاسا له وڵاتدا بۆ پارێزگاریكردن نەك هەر له زۆرینه بگره بۆ پاراستنی كەمینەش.
* چەندین ناوچەی شوێنەواریمان لە عێراق و هەرێمی كوردستان هەیە، بەشێك لەوانە لەلایەن رێكخراوی یونسكۆوە لە لیستی میراتی جیهان تۆماركراون، بۆ نمونە ئەم قەڵایەی هەولێر كە ئێمە ئێستا لێرە دانیشتوین، كە دەوترێت مرۆڤ بەشێوەیەكی بەردەوام لە هەشت هەزار ساڵ پێش ئێستاوە لەسەری ژیاون، چۆن دەتوانێت هاوكارمان بێت لە دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ جیهانی دەرەوە، بە تایبەت لە خەڵكەوە بۆ خەڵك نەك لە حكومەتەوە بۆ حكومەت؟
وەتسلاڤیك: ئەوه خاڵێكی گرنگه، له راستیدا ئێمه پێمان وایه میراتی كەلەپوری یەكێكه له شته هەره گرنگەكان له شارستانێتیدا كه دەبێت پارێزگاری لێبكرێت له وڵاتدا، بۆ یارمەتیدانی ئەو شتەی كه تۆ قسەی لەبارەوه دەكەیت و دەتەوێت پەیوەندی له دەرەوەی جیهانی سیاسی دروست بكەیت. ئێمه لێره له عێراق پشتگیری پارێزگاریكردنمان له شوێنه كەلەپوریەكان كردوه بۆ ماوەی ساڵانێكی زۆر له رێگای رێكخراوه جیاوازه عێراقیەكانەوه له ناویشیاندا پەیمانگای عێراقی بۆ میراتی كلتوری و ئەنتیك، له رێگەی زانكۆ پارتنەرەكانی ئەمەریكا و پارتنەرەكانی ترمان له عێراق. لێره لەم قەڵایه بۆ نمونه چاومان لەسەر هەندێك هەماهەنگی نایابه لەنێوان پارتنەره عێراقی و ئەوروپیەكان و بێگومان حكومەتی هەرێمی كوردستانیش كه هاوكاریەكی گەورەی پێشكەشكردوه. له شوێنی تر لێره له هەولێر ئێمه ئیش لەسەر پرۆژەی تر دەكەین، لەگەڵ پەیمانگای عێراقی بۆ میراتی كلتوری و ئەنتیك، ئێمه پرۆژەمان هەیه له بابل، هیوادارم له نەمرود هەمان بێت، هیوادارم لێره له كوردستان هەمانبێت كه لێره چەندان جێگەی شوێنەواری هەیه پێویسته بپارێزرێن.
* لە دوای ساڵی (2003) و تائێستاو بەمدواییانەش زۆرێك لەم شوێنەوارانە تاڵانكران و وێرانكران، وەك ئەوەی كە بەمدواییانە داعش كردی، ئێوە هیچ پلانێكتان هەیە بۆ پاراستن و نۆژەنكردنەوەی ئەم شوێنانە؟
وەتسلاڤیك: بەڵێ پلانێكی چالاكمان هەیە بۆ دابینكردنی فەند (باربۆ) هاوكاری تەكنیكی بۆ كاركردن لە هەندێك شوێنی عێراق كە بەهۆی داعشەوە وێرانكراون یان تاڵانكراون. هەروەها پلانی توندمان هەیە بۆ گەرانەوەی كەلوپەلە تاڵانكراوەكان لەهەر وڵاتێكەوە بێت لەناویشیاندا ئەمەریكا، هیوادارین ئەم پرۆگرامە هانی نەك تەنها عێراقیەكان بدات بۆ پاراستنی ئەوەی هەیانە، بەڵكو رێكخراوە نێودەوڵەتیەكانیش بێنێتیتە ناوەوە بۆ پاراستنی میراتی كلتوری عێراق.
* رێگەم بدە قسە لەسەر بابەتێكی تر بكەین، كە ئەویش بابەتی ئازادییە مەدەنییەكانە، ئێوە چۆن دۆخی ئازادی رادەربڕین و راگەیاندن لە هەرێمی كوردستان هەڵدەسەنگێنن؟
وەتسلاڤیك: ئەوە بابەتێكی زۆر گرنگە هەردو دەستوری عێراق و ئەمەریكا ئازادی رادەربڕین لە ریزی پێشەوەی بنەما سەرەكیەكانی دیموكراسیدا دادەنێن لە وتوتوێژەكانم لێرە لە گەڵ رۆژنامەنوسە عیراقیەكان لەگەڵ هاوڵاتیانی مەدەنی كوردستان زۆرم گوێ لێبوە دەربارەی ئەو ئاستەنگانەی كە روبەڕوی كاری رۆژنامەوانی دەبنەوە سانسۆر و گوشارێكی زۆر لەسەر كاری رۆژنامەوانی هەیە، ئێمە لە نزیكەوە لەگەڵ حكومەتی عێراقی كار دەكەین هەروەها لەگەڵ رۆژنامەنوسانی عێراق، بۆ هاریكاریكردن لە پەرەپێدانی ئازادی رادەربڕین بۆ یارمەتیدان لە پارێزگاریكردن لە ئازادی رادەبرین، دەرفەتی زۆر پێشكەشی رۆژنامەنوسان دەكەین بۆ ئەوەی بێن بۆ ئەمەریكا، بۆ پێشخستنی تواناو لێهاتوییان، بۆ ئەوەی ببن بە رۆژنامەنوسی باشترو بەتواناتر، بەڵام داواش لە حكومەتی ئێرە دەكەین پارێزگاری لە مافی ئازادی رادەربڕین بكات.
* بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا، لە كوردستان چەندین رۆژنامەنوس روبەڕوی هێرش و زیندانیكردن و تەنانەت تیرۆركردنیش بونەتەوە، لە كاتی سەردان و دیدارەكانتان لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، ئێوە گفتوگۆی ئەم بابەتانەتان كردوە سەبارەت بە پاراستنی رۆژنامەنوسان و ئازادی رادەربڕین لە هەرێم؟
وەتسلاڤیك: لە راستیدا لە سەردانەكەمدا هیچ كەسێكم لە دەسەڵاتدارانی حكومەتی هەرێم نەبینیوە بەڵام رۆژنامەنوسان و قوتابیانم بینیوە، چالاكانی بوارە جۆراوجۆرەكانم بینیوە لەناویشیاندا بواری پاراستنی كەلەپور، بەڵام خەڵكانێك دەناسم كە پێشتر باڵیۆزبون، كونسوڵ بون، وتوێژیان لەسەر ئەو بابەتانە كردوە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئێرەو بەغداش بۆ گوشارخستنە سەریان لە پاراستنی ئازادی رادەربڕین و پارێزگاریكردن لە رۆژنامەوانی.
* تا چەندە گرنگە پارێزگاری لە ئازادی رادەربڕین بكرێت، لە كاتێكدا ئێمە لە كوردستان لەم بوارەدا كێشەمان هەیە و لە چەندین شارو ناوچەی كوردستان رۆژنامەنوسمان بینیوە كوژراوە و تیرۆركراوە؟
وەتسلاڤیك: لەسەرانسەری عێراقدا توندوتیژی زۆر سەخت بوە بۆ عێراقیەكان و تایبەتتر بۆ رۆژنامەوانان، ئێمە زانیومانە هەندێك كەیسی تایبەت هەبوە كە رۆژنامەنوسی كورد كوژراون سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی كەسوكارو خێزانەكانیان دەكەین و ئیدانەی ئەو كوشتنانەش دەكەین، لەسەرجەم وڵاتدا دەبینینی توندوتیژی لە داكشاندایە، پێموایە مانگی رابردو و مانگی پێشتریش توندوتیژی لەكەمترین ئاستیدا بوە، بەراورد بە پێنج ساڵی رابردو، هیوادارین ئەم داكشان و كەمبونەوەیە بەردەوام بێت، بە دیاریكراویش توندوتیژی بەرامبەر بە خەڵكی مەدەنی و رۆژنامەنوسان، كە هەوڵێكی باش دەدەن، لە پاراستنی دیموكراسی لە عێراقدا.
* كۆتا پرسیارم سەبارەت بە رۆڵی ئێوە لە پاراستنی زمان و كلتور لە ناوچە كێشە لەسەرەكان، بە تایبەت لە بارەی كەمینەكانی ئەو ناوچانە لە دەوروبەری موسڵ و كەركوك و ناوچەكانی تر؟
وەتسلاڤیك: عێراق مێژویەكی دەوڵەمەندی هەیە لە لێبوردەیی و جێگایەكی شیاوە بۆ زۆر لە كلتور و ئایین و نەتەوەكان بە درێژایی مێژو، ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین ئەوەیە كە هەندێك ئیتنیك و ئایین لەژێر هەڕەشەدان، ئێمە دەمانەوێ لە عێراقدا ببینین هەمو كەسێك دەرفەتی یەكسانی هەبێت، بۆ پراكتیزكردنی ئایینی خۆی، بۆ بەهرەمەندبون لە ئاشتی، ئێمەش لەسەر هەندێك پرۆژەی كلتوری تایبەت كاردەكەین بۆ پاراستنی كەمینەكان و زۆر گروپی تر لە عێراقدا، بەوەی كلتورەكەیان پارێزراوبێت، لە پاڵ كلتورە فراوانەكەی عێراقدا.
