(سبەى):
د. شۆڕش حاجی، رایدەگەیەنیت؛ كشانەوەی بزوتنەوەى گۆڕان لە حكومەت راستگۆیی بزوتنەوەکە نیشاندەدات و دەڵێت:”ئێمە بۆ پلە و پۆست نەچوبوینە ناو حکومەتەوە”.
د. شۆڕش حاجی ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان، لە بەرنامەی دیداری ئەمڕۆی کەناڵى (کەى ئێن ئێن)دا وەڵامى چەند پرسێک دەداتەوە لەبارەى هۆکارى بڕیارى کشانەوەى بزوتنەوەى گۆڕانى لە کابینەى هەشتى حکومەت و پلانى کارى داهاتوى بزوتنەوەکە و دەڵێت: “بزوتنەوەی گۆڕان بۆ وەرگرتنی پلە و پۆست نەچوە ناو حكومەتەوە، بەڵکو بە ئامانجی ئەنجامدانی چاكسازی بەشداری كرد”.
هەروەک رەتیدەکاتەوە کشانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بێت و دەڵێت:”ئەو بڕیارە دیسان راستگۆیی گۆڕان دەردەخات لەسەر پرەنسیپەکان و بەڵێنەکانی کە بە خەڵکی کوردستانی داوە، چونکە ئێمە تا ئەم کاتەش بڕوامان بە خەباتی مەدەنی و پەرلەمانی هەیە”.
ئاشکراشى دەکات؛ تائێستاش بزوتنەوەى گۆڕان پێیوایە؛ هەڵبژاردن و سندوقەکانی دەنگدان فاکتەری یەکلاکەرەوەن بۆ ئەوەی کە گۆڕانکاری لە سیستەمی حوکمڕانی و گۆڕانکاری لە دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی کوردستان بکرێت و دەڵێت: “پێمانوایە ئەم دەسەڵاتە بوارى ئەوەى نەهێشتوەتەوە بەوەى کە لەگەڵیان دابنیشین و چاکسازى بکەین لە جومگەکانى دەسەڵات بکەین، بۆیە داوا دەکەین پارتى و یەکێتى یا چاکسازى ریشەیى بکەن “کە گومانمان هەیە لەوەى بیکەن چونکە تائێستا نەیانکردوە”، یان دەبێت دەسەڵات جێبهێڵن، چونکە سەلماندویانە لە هەمو بوارەکاندا شکستیان هێناوە.
لەبارەى هەڵپەساردنى رێککەوتنى نێوان بزوتنەوەى گۆڕان و یەکێتى نیشتیمانى کوردستانەوە لەلایەن جڤاتى نیشتیمانیەوە دەڵێت:”رێککەوتنەکە هەڵپەسێردراوە تا ئەو کاتەى لەناو یەکێتى نیشتمانى کوردستان سەرکردایەتیەک دەسەڵات دەگرێتە دەست کە بڕواى بە جێبەجێکردنى ناوەڕۆکەکەى دەبێت”.
دەقى چاوپێکەوتنەکە:
- لە سەرەتای ساڵی نوێداین، بە بۆچونی ئێوە حکومەت و دەسەڵات پلان و روئیایەکیان هەیە بۆ روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییەکانی بەردەم کوردستان؟
– بەبۆنەی ساڵی نوێوە پیرۆزبایی لە خەڵکی کوردستان دەکەم و ئومێدم وایە ساڵی (2018) ساڵێکی باشتر بێت بۆ خەڵکی کوردستان و پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستان و بتوانین لە بەرامبەر ئەو ئاڵنگاریانەی روبەڕوی هەرێمەکەمان و خەڵکی کوردستان دەبێتەوە لە ئاستی بەرپرسیارێتیدا بین.
بەڵام ئەوەندەی پەیوەندی بە دەسەڵات و حوکمڕانەکانەوە هەیە، چەند ساڵی رابردو وامان پێ دەڵێت؛ ئەوان ئامادەی روبەڕوبونەوەی ئەو ئاڵنگاریانەیان نیە بۆ بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان و خەڵکی کوردستان، هەمیشە بیر لە قۆرخکردنی زیاتری دەسەڵات و مانەوەی خۆیان دەکەنەوە، نەک بیر لە بەدەمەوەچونی داواکارییەکانی خەڵکی کوردستان.
- ئێوە وەکو دوەم هێزی سیاسی هەرێمی کوردستان، خەڵک ئێوەش بە بەرپرس دەزانێت لە دۆخی ژیانیان، پلانی خۆتان چیە بۆ رزگارکردنی خەڵک لەو دۆخ و قەیرانانەی تێیکەوتون؟
– بەڵێ، هەندێ لە خەڵکی کوردستان ناهەقیان نیە ئەگەر گلەییان لە ئێمە هەبێت، بەڵام هەندێکیان بە ناهەق گلەیی لە ئێمە دەکەن، ئەوانەی کە هەقیانە، چونکە چاوەڕوانی خەڵکی لە بزوتنەوەی گۆڕان زیاترە لەوەی کە بزوتنەوەی گۆڕان پێیکراوەو پێی دەکرێت، وەکو تر ئێمە وەکو بزوتنەوەی گۆڕان بەڵێن بە خەڵکی کوردستان دەدەین لە رابردوش سەلماندومانە کە پابەندی پەیامە سیاسییەکانمان دەبین، پابەندی بەڵێنەکانی خۆمان و پشتیوانی لە داواکارییەکانی خەڵکی کوردستان دەکەین بۆ چاککردنی ئەزمونەکەمان لە هەرێمی کوردستان و بۆ ئەو پرەنسیپ و مەبادیئانەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لە یەکەم رۆژەوە لەسەری دامەزراوە.
- سەبارەت بە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی خەڵک لە چەند رۆژی رابردو، کاتێک ناڕەزایی و خۆپیشاندان کرا لە شەقامدا، جارێکی تر دەسەڵات بە گولە روبەڕوی خۆپیشاندەران بوەوە ژمارەیەکی زۆر بریندار و شەهید بون، دیدی تۆ لەوبارەیەوە؟
– بۆ باسکردنی ئەمە، پێویستە کەمێک بگەڕێینەوە دواوە، پێموایە لەساڵی (2017) دو روداوی زۆر گرنگ رویانداوە کە ئەمە وەرچەرخانێکە لە پرۆسەی سیاسی وەرچەرخانە لە خەباتی مەدەنیانە و سیاسی خەڵکی هەرێمی کوردستان، یەکەمیان (16)ی ئۆکتۆبەر بو کە بە کشانەوەو تەسلیم کردنی کەرکوک و دوزو شەنگال و مەخمور و زۆربەی زۆری ناوچە کوردستانیە دابڕێنراوەکان لەهەردو حیزبی دەسەڵاتەوە بە بەغدا و حەشدی شەعبی. روداوی دوەم هاتنە سەرشەقامی هاوڵاتیانی کوردستان بێ بەرنامەی هیچ حیزبێکی سیاسی کە داوا لەخەڵک بکات خۆپیشاندان بکەن، ئەوەی خۆپیشاندانەکان لەگەڵ ئەم روداوانەی (16)ی ئۆکتۆبەر بەیەکەوە دەبەستمەوە بەوەی کە لە روداوەکانی (16)ی ئۆکتۆبەر تائێستاشی لەگەڵ بێت ئەم دەسەڵات و حکومەتە شکستخواردوەی هەرێمی کوردستان دانیان بە هەڵەی خۆیاندا نەناوە و نەیانوتوە کە ئەم شکستەی بەسەرماندا هاتوە شکستێکە ئێمە لێی بەرپرسیارین و داوای لێبوردن لە خەڵکی کوردستان بکەن و نیەتێکی راستەقینە نیشان بدەن بۆ چاکسازی و بۆ ئەوەی خۆیان بگۆڕن. روداوی دوەم کە خۆپیشاندانی هاوڵاتیانە، ئەگەر جاران خۆپیشاندەران داوای موچەیان کردبێت و داوای باشکردنی ژیان و بژێویان کردبێت، داوای دادپەروەری و نەهێشتنی قۆرخکردنی بازاڕیان کردبێت، ئەمجارە خۆپیشاندان گەیشتە ئاستێک کە خەڵک پەلاماری بارەگای حیزبەکان دەدات و گەیشتوەتە ئاستێک کە بەم حیزبانە دەڵێت بڕۆن.
- خەڵک ئەگەر یەکێتی و پارتی بە بەرپرس بزانێت لەم دۆخە، لای خۆتانەوە خوێندنەوەتان بۆ کردوە خەڵک بۆچی پەلاماری بارەگای بزوتنەوەی گۆڕان بدات و بیسوتێنێت هاوشێوەی بارەگاکانی پارتی و یەکێتی، راستە رەنگە ئاراستەی جیاوازی خەڵک هەبێت بۆ بەرپرسیارێتی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکێتی و پارتی؟
– وەک وتم، پێموایە ئەم خۆپیشاندانە خۆڕسک بون لە لایەن هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانەوە، بە خوێندنەوەی خۆم بۆ ئەو خۆپیشاندانانە حیزبێکی سیاسی لە پشتی ئەو خۆپیشاندان و داواکاریانەی خەڵکەوە نەبوە، بەڵام هەندێ لایەن لە هەندێ حیزبی سیاسی و هەندێ دەستی تێکدەر خۆیان خزاندۆتە ناو خۆپیشاندەران و ئاراستەی خۆپیشاندانەکەیان گۆڕی بە ئاقاری توندوتیژی، ئەمە وێڕای بەرزبونەوەی ئاستی ناڕەزایی و نیگەرانی خەڵک لە دەسەڵات. ئێمە وەکو بزوتنەوەیەکی سیاسی لەسەر هەڵوێستی خۆمان بەردەوامین، بەڵام وەک وتم ئەمە گۆڕانکاریە کە رویداوە لە هەرێمی کوردستان و دەسەڵاتی خستوەتە بەردەم ئەم بەرپرسیارێتیە، کە ئایا دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بەدەم داواکارییەکانی خۆپیشاندەرانەوە دەچێت و چاکسازی و گۆڕانکاری لە خۆیاندا دەکەن یان روبەڕوی خۆپیشاندانەکان دەبنەوە، ئەمجارە وەکو هەمو جارەکانی تریش، گوێگرتن لە داواکارییەکانی خەڵک و بەدەمەوەچونی خۆپیشاندەرانیان هەڵنەبژارد، بەڵکو بە گولە وەڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوە، کە ئەمە هەناوێکی زۆر ترسناک و مەترسیدارە، بەوەی هەرێمەکەمان رەنگە بە ئاراستەیەک بڕوات کە هەمومان لێی پەشیمان بینەوەو خەڵکی هەرێمی کوردستان زەرەرمەند دەبێت بە گشتی.
بەرپرسیارێتی هەر روداوێکی نەخوازراو و بەرپرسیارێتی ئەوەی هەرێمەکەمان بەرەو دۆخێکی وەکو سوریاو لیبیاو میسری سەرەتای شۆڕشی بەهاری عەرەبی بچێت، ئەمە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی بەرپرسیارن ئەگەر ئەم روداوە نەخوازراوە روبدات. ئێمە وەکو بزوتنەوەی گۆڕان داوای پشتیوانیمان کردوە لە داوای خۆپیشاندەران، من جاری تریش هەر لەڕێی ئەم کەناڵەوە وتومە، لەم هەلومەرجە لەگەڵ ئەوە نیم خۆپیشاندان بکرێت بەڵکو من لەگەڵ مانگرتنی سەرتاسەریم، چونکە بەشێکی ئەم خەڵکە توڕەو نیگەرانە لە دەسەڵات جیاوازی ناکات لە نێوان خۆپیشاندان و راپەڕین، کە خۆپیشاندان بو وا دەزانێت راپەڕینە ئەبێ رایماڵێت، دەسەڵاتیش بەهەمان شێوە دەسەڵات هیچ پرەنسیپێکی نەماوە بۆ ئەوەی بەدەم داواکاری خۆپیشاندەرانەوە بچێت، دەچێت بە گولە روبەڕویان دەبێتەوە خەڵک شەهیدو بریندار دەبێت، بۆیە پێموایە ئەمە ئەگەر نیگەرانی خەڵکیش بێت بەڵام دەستێکی تریش لەناو دەسەڵاتدا هەیە، بۆ ئەوەی خەڵک نائومێد بکات لە خۆپیشاندان و بەو ئاقارەیدا ببات.
- دوای ئەوەی بارەگاکانی ئێوەش لە خۆپیشاندانەکاندا لەهەندێ ناوچە سوتێنرا، وایکردوە ئێوە لەسەر هەڵوێستەکانی خۆتان ئیستێک بکەن و بە هەڵوێستی سیاسی خۆتاندا بچنەوە؟
– نا.. نا، هەڵوێستی سیاسی ئێمە زۆر رونە، ئێمە بزوتنەوەیەکی سیاسی جەماوەری مەدەنین، لەیەکەم رۆژی دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕانەوە داوامانکردوە کە گۆڕانکاری لە سیستمی حوکمڕانی بکرێت، داوای چاکسازیمان کردوە لە هەمو جومگەکانی دەسەڵات، ئێمە لەسەر ئەم هەڵوێستانەی خۆمان هەر بەردەوام بوین، بەردەوام بونمان لەسەر هەڵوێستەکانمان وای لێ کردین، لە چەند قۆناغێک لە چوار ساڵی رابردو بە چەند قۆناغێک هەڵوێستی سیاسی جیا جیامان دەربڕیوە، بەڵام هەمویان یەکیان گرتوەتەوە لەگەڵ هەڵوێستی سیاسی و پرەنسیپەکانی بزوتنەوەی گۆڕان.
- خۆپیشاندانەکان کۆتاییان پێ هاتوە، بەڵام ناڕەزایی خەڵک کۆتایی نەهاتوە، ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییانەی رۆژانی رابردو خەڵک هاتە سەرشەقام، هێزی سەرەکی هاتنی خەڵک بۆ سەر شەقام چی بو؟
– هۆکاری سەرەکی هاتنی خەڵک بۆ سەر شەقام و ئەو ئاراستەیەی خۆپیشاندانەکان وەریگرت لە زۆربەی شاروشارۆچکەکان بەدەمەوە نەهاتنی دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستانە بۆ داواکارییەکانی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و گوێنەگرتنە لە داواکاری رەوای خەڵکی کوردستان و داننەنانە بەو شکستە ئابوری سیاسی یاساییەی کە دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان بەسەر گەلەکەماندا هێناویانە.
- لە چەند رۆژی رابردودا بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەتی هەرێم کشایەوە، پرسیارەکە ئەوەیە گۆڕان بۆ چوە حکومەت و بۆچی کشایەوە؟
– ئێمە بۆیە چوینە حکومەت، ئەوکاتە هەردو حیزبی دەسەڵاتدار ئامادەییان نیشاندا کە لەگەڵ ئێمەو هێزو لایەنە سیاسیەکانی تر بەرنامەیەکی چاکسازی بۆ چوار ساڵی ئایندە بگرنەبەرو گۆڕانکاری و چاکسازی لە هەمو جومگەکانی دەسەڵاتدا بکەن، ئێمە ەلو سۆنگەیەوە بەشداریمان لەدەسەڵاتدا کرد بۆ ئەوەی بەشێک لە پرەنسیپ و پرۆژە چاکسازیانەی ئێمە بڕوامان پێبوە لەم حکومەتی بنکەفراوانەدا جێبەجێ بکەین، ئێمە راستگۆ بوین لەگەڵ پرەنسیپ و بەڵێنەکانی خۆمان، لەو ماوەیەی کە لەدەسەڵات بوین تا دو ساڵیش چونکە ئێمە کارمان لەسەر جێبەجێکردنی ئەو بەڵێن و چاکسازیانە کرد ئەوەبو کە دەسەڵات گەیشتە تینی و تێگەیشت لەوەی کە ئێمە ملکەچ نین و گوێڕایەڵی داواکاری ئەوان نین و راستگۆین لەگەڵ بەڵێنەکانی خۆمان و داواکارییەکانی خەڵکی کوردستان، ئەوەبو پەرلەمانی کوردستانیان داخست و وەزیرەکانی ئێمەیان ناردەوە بۆ ماڵەوە.
ئەگەر سەیری ئەو بەرنامەیەی کابینەی هەشتی حکومەتی هەرێم بکەی کە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران لە پەرلەمانی کوردستان خوێندیەوە، تا ئێستاش یەک خاڵ لەو بەرنامەی حکومەتی بنکەفراوانە جێبەجێ نەکراوە. بە پێچەوانەوە گەلەکەمانیان توشی نەهامەتییەک کردوە کە کەس نازانێت دواڕۆژی ئەم هەرێمەو خەڵک بەرەو چ ئاقارێک دەڕوات.
- هەندێک بۆچونیان وایە کە کشانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لەم کاتەدا بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن و راکێشانی سۆزی خەڵکی ناڕازیە لە کوردستان، ئێوە دەڵێن چى؟
– نەخێر؛ کشانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان دیسان راستگۆیی گۆڕان دەردەخات لەسەر پرەنسیپەکان و بەڵێنەکانی کە بە خەڵکی کوردستانی داوە، چونکە ئێمە تا ئەم کاتەش بڕوامان بە خەباتی مەدەنی و پەرلەمانی هەیە، ئەگەرچی خەباتی پەرلەمانی و ئەم شێوازی کارە هەر دەسەڵاتداران بەو رەفتارەی کە دەیکەن، خۆیان خستوەتە ژێر پرسیارەوە، بەڵام ئێمە جارێکی تریش بوارێکی ترمان دا بە دەسەڵات لە کوردستان دوای (16)ی ئۆکتۆبەر دوای ئەم شکستە نەتەوەییە سیاسیەی بەسەر گەلەکەمانیاندا هێنا، بوارێکی ترمان داوە بە دەسەڵات بەڵکو بتوانین هەمومانە پێکەوە چاکسازییەک بکەین، دوای شکستەکەیان دان بە شکستی خۆیاندا بنێن و حکومەتی رزگاری نیشتیمانی پێکبهێنین و گۆڕانکاری لە جومگەکانی دەسەڵاتدا بکرێت، بەڵام کاتێک دەسەڵات تۆزقاڵێک ئامادەیی نیشان نەدا بۆ هیچ گۆڕانکارییەک و بۆ گوێگرتن لە داواکارییەکانی ئێمەو هاوڵاتیانی کوردستان، ئیتر ئێمە لەوە گەیشتین مانەوەمان لەگەڵ ئەوان لەم دەسەڵات و حکومەتە ئەگەرچی بە فعلی ئێمە دەرکرابوین، ئێمە حکومەتمان بەجێهێشت، ئەگەر خەڵکێکیش هەبێت باسی پلەو پۆست بکات، ئێمە لە سەرۆکی پەرلەمانی کوردستانمان هەبوە کە یەکێک بوە لە سێ پۆستە سەرەکی و سیادیەکەی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی پێشمەرگەو داراییمان هەبوە، بەڵام ئێمە بۆ پلەو پۆست نەچوین، ئەو پۆستانەشمان بۆ ئەوە وەرگرت بەڵکو بتوانین لە رێی ئەو پۆستانە بەهاوکاری هێزو لایەنە سیاسیەکانی تر بتوانین چاکسازی لە سیستەمی حوکمڕانی بکەین، بەڵام دەسەڵات بواری ئەوەی نەدا، ئێمە باجی راستگۆیمان بۆ ئەو پرەنسیپ و بەڵێنانەی خۆمان دا بەوەی کە سەرۆکی پەرلەمانیان دەرکرد، پەرلەمانیان داخست و وەزیرەکانیشیان ناردینە ماڵەوە.
- بەڵام ئێوە لە حکومەتی خۆجێیدا هەر ماونەتەوە، ئەمە بۆچی؟
– حکومەتە خۆجێیەکان شتێکی ترە، حکومەتی خۆجێی لە سنوری پارێزگای سلێمانی بە رێککەوتن لەگەڵ یەکێتی کردومانە و لە حکومەتی خۆجێی بە ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی خۆمان کە بەشێکی زۆر کەم لە ئیستیحقاقی هەڵبژاردنمان وەرگرتوە، ئێمە تائێستا لە حکومەتی خۆجێی ماوینەتەوە پێمانوایە کە دەتوانین لەڕێی ئەم چەند پۆستە کەمەش کە یەکێتی لێرە دەسبەرداری بوە بتوانین گۆڕانکارییەک لە شێوازی ئیدارە بکەین.
- پێتانوانیە لە حکومەتی هەرێمەوە گرفتان بۆ دروست بکرێت بۆ نوێنەرەکانتان لە حکومەتە خۆجێیەکان؟
– رونە، بەڵگەشمان هەیە بەڵێ رێگری زۆریشیان بۆ دروست کردوین، دەستێوەردانی زۆریش هەیەو کێشەی زۆریشیان بۆ دروست کردوین، بەڵام ئێمە هێزێکی سیاسین و دەتوانین لەبەردەم هەمو ئاڵنگارییەکان خۆمان بگرین و بەرنامەو پلانمان هەیە بۆ هەمو ئەو ئاڵنگاری و ئەگەرانەی دێتە پێشەوە.
- کەواتە لە حکومەتە خۆجێیەکان ناکشێنەوە؟
– تائێستا بڕیاری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەیە کە لە حکومەتە خۆجێیەکان بمێنینەوە، بەڵام دەڵێم تائێستا بڕیارەکەمان ئەوەیە رەنگە لە ئایندەدا ئەو بڕیارەش بگۆڕێت.
- لە دوای کشانەوەتان لە حکومەت، نەخشەڕێگای سیاسی ئایندەی گۆڕان چیە؟
– نەخشەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ئایندە ئەوەیە وەک وتم دەبێت ئێمە تۆزێک بگەڕێینەوە بۆ دواوە بۆ ئەوەی ئایندە لامان رونتر بێت و بتوانین هەنگاوی راسترو دروستتر بنێین لەم بوارە، ئێمە تائێستاش پێمانوایە کە هەڵبژاردن و سندوقەکانی دەنگدان فاکتەری یەکلاکەرەوەن بۆ ئەوەی کە گۆڕانکاری لە سیستەمی حوکمڕانی و گۆڕانکاری لە دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی کوردستان بکرێت، زۆر بە ئومێدەوە دەڕوانمە ساڵی نوێ و هەڵبژاردنەکان، خەڵکی کوردستان زۆر لە جاران باشتر راستیەکانیان بۆ رون بوەتەوە، خەڵک زۆر جاران لە باشتر راستی پەیامەکانی ئێمەو راستی هەڵوێستە سیاسییەکانی بزوتنەوەی گۆڕانیان بۆ دەرکەوتوە، هەروەها بێباکی ئەم دەسەڵاتە شکستخواردوەی هەرێمی کوردستانیان بۆ دەرکەوتوە، پێموایە لە هەڵبژاردنەکان خەڵکی کوردستان بڕیاری یەکلاکەرەوەی خۆی دەدات و ئەم هەرێمە تەسلیمی دەستێک دەکات کە راستگۆ بێت لەگەڵ بەڵێنەکانی تەسلیمی دەستێکی دەکات کە بەدەم داواکارییەکانی ئەوانەوە بچێت.
- باس لە بونی زیاتر لە (500)هەزار ناوی مردو و دوبارە لە تۆماری دەنگدەراندا دەکرێت لەهەرێمی کوردستان کە نزیکەی (20 بۆ 25) کورسی پەرلەمانی کوردستان دەکات، ئەگەر تۆمارێکی لەم شێوەیە هەبێت ئێوە بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن دەکەن؟ پلانی ئێوە چیە بۆ پاککردنەوەی تۆماری دەنگدەران؟
– من لە کاتێکدا کە دەڵێم تائێستاش هەڵبژاردن و سندوقەکانی دەنگدان تا ئەم ساتە لای بزوتنەوەی گۆڕان عاملی یەکلاکەرەوەن لە خەباتی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان کە پێمانوایە ئەمە خەباتێکی مەدەنی ئاشتیانەیە، بەڵام لەبەرامبەر هەڵبژاردنیشدا بزوتنەوەی گۆڕان زۆر بژاردەی لەبەردەمە و هەڵبژاردنێک دەبێت بکرێت کە بەێی پێوەرە نێودەوڵەتی و نیشتیمانیەکان ببێت، کە باس لە تۆماری دەنگدەران دەکەی رەنگە بەشێک لەم هەڵمەتی باسکردنی ژمارە زۆرەی ناوی تەزویرو مردو لە تۆماری دەنگدەران، رەنگە بەشێکی زیادەڕەوی تێدا بێت و بەشێکی وەکو شەڕێکی دەرونی بێت لەگەڵ هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی خەڵک نائومێد بکەن بۆ ئەوەی بچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان و بەشداری لە هەڵبژاردن بکەن، بەڵام بەدیوێکی دیکەش ئێمە زۆر بە وردی و لە نزیکەوە چاودێری تۆماری دەنگدەران دەکەین، بەهیچ شێوەیەک رێگە نادەین هەڵبژاردنێک بکرێت بە تۆمارێکی دەنگدەرانەوە کە پاک نەکرێتەوە، ئێمە بژاردەی تریشمان لەبەردەستە دەبێت پارتی و یەکێتی وەکو دو حیزبی دەسەڵاتدار لە کوردستان ئەمانە بیسەلمێنن لە ئێستاوە تا هەڵبژاردن کە ئەوانە لەڕوی یاساییەوە ئەوانە بۆیان هەیە بەشداری لە هەڵبژاردن بکەن، بەپێی یاسای ژمارە (17)ی ساڵی (1993)ی پەرلەمانی کوردستان بۆ حیزبە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان و بەپێی یاسای ژمارە (36)ی (2015)ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەر هێزێکی سیاسی هێزی چەکداری تایبەت بەخۆی هەبێت نابێت بەشداری لە هەڵبژاردنەکان بکات، پارتی و یەکێتی لەبەردەم هەمو خەڵکی کوردستان رون و ئاشکرایە کە هێزی چەکداری تایبەت بە خۆیان هەیە، کەسێک نیە نکوڵی لەوە بکات کە یەکەکانی 70 هێزی یەکێتی و یەکەکانی 80 و زێرەڤانی هێزی پارتی دیموکراتی کوردستانن، لە چەند مانگی رابردو جارێکی تر ئەمە سەلمێنرایەوە کە لە شەڕەکانی (16)ی ئۆکتۆبەر پارتی و یەکێتی هێزەکانی سەر بە خۆیان کشاندەوە لە کەرکوک و دوزو شەنگال و مەخمور و ناوچە کوردستانیە دابڕێنراوەکان، بەبڕیاری حیزب ئەوانە کشانەوە نەک بەبڕیاری حکومەت.
- بەڵام دەوترێت تەنها لە هەرێمى کوردستان حیزب هێزى چەکدارى نییە و لە عێراقیش وایە، ئایا لە عێراقدا تەنها یەکێتى و پارتى هێزى چەکدارییان هەیە؟
– لە هەرێمى کوردستان کە پەیوەستە بە ئیمەوە، وا هەست دەکەین تەنها یەکێتى و پارتى هێزى چەکداریان هەیە.
- بەڵام لە عێراقدا هێزەکانى حەشدى شەعبى سەر بە گروپە سیاسیە جیاوازەکانن کە داواکاریەکى مەرجەعى باڵاش هەیە بۆئەوەى بخرێنە ریزبەکانى سوپاوە.
-وەڵامى ئەوەش دەدەمەوە، بەڵام ئەوەى بینیمان وەک لە روداوەکانى (16)ى ئۆکتۆبەر هێزە چەکدار و ئەمنییەکان و تەنانەت هێزى پێشمەرگەى پێشمەرگە بە بڕیارى حیزب کشینرانەوە، لە روداوەکانى (19 و 20)ى مانگى رابردو کە خۆپیشاندانەکان بو، هەمان ئەو هێزە لە شار و شارۆچکەکانى کوردستان نەک بە بڕیارى حیزب بەڵکو بە بڕیارى هەندێک لە سەرکردەکانى حیزبەکان روى تفەنگەکانیان ئاراستەى هاوڵاتییانى کوردستان کرد. ئەگەرچى دەبێت ئەوە بڵێم کە بەشێکى زۆر لە هێزى پێشمەگەرى کوردستان و فەرماندە تێکۆشەر و قارەمانەکانى پێشمەرگە و ئاسایش و پۆلیسى کوردستان رۆڵى جوامیرانە و دڵسۆزانە و نیشتیمانپەروەرانەیان هەبو بەرامبەر هاوڵاتییان و خۆپیشاندەران، بەڵام جەماعەتێک بە بڕیار و تەوجیهى هەندێک سەرکردەى حیزبى لولەى تفەنگەکانیان ئاراستەى خۆپیشاندەران کرد و ئەو تاوانە گەورەیەیان کرد کە خەڵکیان شەهید کرد.
ئەوەى پەیوەستە بە هێزەکانى حەشدى شەعبى و هێزى حیزب و لایەنە سیاسیەکانى عێراق، لە عێراقیش هەمان دەنگى وەک دەنگى ئێمەى بزوتنەوەى گۆڕان بەرزبوەتەوە بەوەى هیچ هێز و حیزبیکى سیاسى نابێت بەشدارى هەڵبژاردنەکانى داهاتو بکەن کە هێزى چەکداریان هەبێت.
ئەگەرچى حەشدى شەعبى لە ئەنجومەنى نوێنەران یاساى بۆ دەرکراوە و خراوەتە ژێر رکێفى حکومەتى ناوەندى بەغدا و ئەنجومەنى وەزیران و فەرماندەى هێزە چەکدارەکان، بەڵام لەویش دەنگى ناڕەزایەتى بەرزە بۆئەوەى ئەم هێزە چەکدارانە لەژێر رکێفى حیزب و لایەنەکان بێنە دەرەوە و ببنە هێزى نیزامى.
- ئێوە پێتانباشە هەڵبژاردنەکانى کوردستان پێش هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق ئەنجامبدرێت، یان هاوکات لەگەڵ ئەو هەلبژاردنانە و یاخود دواى هەڵبژاردنەکانى عێراق؟
– ئێمە وەک بزوتنەوەى گۆڕان لە ئەمڕۆوە ئامادەین بۆ هەڵبژاردن، هەرکاتێک هەڵبژاردن بکرێت لە ئەمڕۆوە ئێمە دڵنییاین لە هەڵسوڕاوەکانى خۆمان و دامەزراوەکانمان و دڵسۆزى و سەقامگیرى دەنگدەرانى گۆڕان، چونکە هەمو روداوەکان سەلماندیان بزوتنەوەى گۆڕان راستگۆ بوە لەگەڵ پرەنسیپەکانى لەگەڵ هاوڵاتییان و دەنگدەرانى و داواکارییەکانى خەڵکى کوردستان.
لەگەڵ ئەوەشدا جارێ زوە بیر لەوە بکەینەوە کەى هەڵبژاردن بکرێت، بەڵام ئەوەى زۆر گرنگە ئەوەیە کە پارتى و یەکێتى بیسەلمێنن هێزى چەکدارى تایبەت بە خۆیان نییە، هەروەها تۆمارى دەنگدەران بەشێوەیەک پاکبکرێتەوە کە بوارى تەزیر و جێبەجێنداى ئەجێنداى حیزبە دەسەڵاتدارەکانى تێدا نییە.
- ئەوەى تێبینى دەکرێت پارتى هەوڵى ئەوە دەدات پێش هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق، لە هەرێمى کوردستان هەڵبژاردنى سەرۆکى هەرێم و پەرلەمانى کوردستان ئەنجامبدرێت، راى ئێوە چییە؟
-وەک وتم ئێمە ئەوەمان هێشتوەتەوە بۆ هاوڕێیانمان لە کۆمسیۆنى هەڵبژارن و راپرسى هەرێم و هاوڕێکانمان لە کۆمسیۆنى باڵاى هەڵبژاردن لە عێراق و ژورى هەڵبژاردنى بزوتنەوەى گۆڕان و جڤاتى نیشتیمانى بزوتنەوەى گۆڕان. جارێ زوە کاتەکەى دیارى بکەین، بەڵام دەبێت کاتێک بێت کە لەبەرژەوەندى خەڵکى کوردستان بێت و دەسەڵات نەتوانێت دواى ئەو هەمو شکستە ئابورى و سیاسیە هەڵبژاردن بکاتە عامیلێک بۆ قۆرخکردنى دەسەڵات و بەردەوامى دان بەو پێشێلکارى و شکستانەى رابردویان.
- ئیوە لەماوەى رابردودا لەەگەڵ کۆمەڵى ئیسلامى کوردستان کارتان بۆ پێکهنانى بەرەیەکى نوێى سیاسى کردوە، چ هێزێکى دیکەى سیاسى ئەگەرى ئەوەى هەیە بێتە ناو ئەو بەرەیەوە؟
-ئێمە بڕیارێکمان داوە و هەڵوێستێکمان راگەیاندوە کە ئەم دەسەڵاتە بوارى ئەوەى نەهێشتوەتەوە بەوەى کە لەگەڵیان دابنیشین و چاکسازى بکەین لە جومگەکانى دەسەڵات بکەین، بۆیە داوا دەکەین پارتى و یەکێتى یا چاکسازى ریشەیى بکەن “کە گومانمان هەیە لەوەى بیکەن چونکە تائێستا نەیانکردوە”، یان دەبێت دەسەڵات جێبهێڵن، چونکە سەلماندویانە لە هەمو بوارەکاندا شکستیان هێناوە.
- کێ دەسەڵات جێبهێڵێت، یەکێتى و پارتى یان ئەو نوخبەیەى لەو دو حیزبەدا کە دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە و رەنگە لەناوخۆى حیزبەکانیشیاندا ناڕەزایەتى لە شێوازى حوکمڕانییان هەیە؟
-باسى حیزب ناکەم، ئێستا حکومەتى هەرێمى کوردستان بە پلەى یەکەم لەژێر دەستى پارتى دیموکراتى کوردستاندایە و یەکێتى نیشتمانى کوردستان شەریکە بەشە و هاوکارە بە پلەى دوەم، ئینجا هەندێک لەو هێز و لایەنە سیاسیانەى دیکە وەک یەکگرتو لەگەڵ لایەنى دیکە.
کە دەلیین واز لە دەسەڵات بێنین، بەهۆى ئەوەیە شکستیان هێناوە لە حوکمڕانى، بەو سیاسەتە نەوتیەى پەیڕویان کرد وایانکرد بودجەى هەرێم لەلایەن بەغداوە ببڕدرێت و لە هەرێمى کوردستان ئەم قەیرانە داراییە گەورەیە روبەڕوى هەرێم و خەڵک ببێتەوە و موچەیان بڕیوە. باس لەوەش دەکەن کە هەرێمیان توشى قەرزێکى (20) ملیار دۆلاریش کردوە.
ئەوە ئەنجامى ئەو سیاسەتە شکستخواردوە نەوتیە ئابوریەیە کە دەسەڵاتدارانى پارتى و یەکێتى لە حکومەت پەیڕەویان کردوە، هەروەها لە ئەنجامى ئەو ریفراندۆمە هەڵەیەى ئەنجامیاندا و گوێیان لە ئێمە و دەۆستەکانمان و کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى نەگرت (51%)ى خاکى کوردستانیان لەدەستدا و کارێکى وایان بەسەر کەرکوک و ناوچە کوردستیانیە دابڕێنراوەکان هێناوە کە دەیان ساڵ خەباتى خەڵکى کوردیان هێناوەتە دواوە، بۆە دەبێت واز لە دەسەڵات بهێنن و خەڵک بڕیارى ئەوە بدات ئەم دەسەڵات و حوکمڕانیە بدات بە کێ؟
- هێز و فشارى ئێوە چیە بۆئەوەى ئەو دەسەڵاتە ناچار بکرێت بڕوات، چونکە وەک دەوترێت لەماوەى رابردودا ئەوە دەرکەوتوە ئەم دەسەڵاتە بە قسەى خۆش ناڕوات؟
-دەبێت هەڵبژاردنەکان بەو شێواز و مەرجانەى ئێمە باسمان کردوە سەنگى مەحەک بێت، هەروەها فشارێکى دیکە ئەوەیە کە ئەگەر ئەم دەسەڵاتە بەم شێوەیە بەردەوامبێت ئەوا ئێمە مانگرتنى مەدەنى بە بایکۆتى فەرمانگەکان و داخستنى دوکان و بازاڕەکان تەبەنى بکەین، واتە لەبرى ئەوەى خەڵک بڕژێتە سەر شەقامەکان و بە فیشەک وەڵام بدرێنەوە، خەڵک بەدەسەڵات بڵێت تا ئێوە لە دەسەڵاتدابن ئێمەش دەوام ناکەین و ژیانى ئاسایى بەڕێناکەین.
من ئومێدم زۆرە بەوەى لە هەڵبژاردنى داهاتودا خەڵک و دەنگدەران بڕیارى یەکلاکەرەوە دەدات سەبارەت بەو دەسەڵاتە شکستخواردەى ئەم هەمو نەهامەتى و کارەساتەى بەسەر ئەم خاک و خەڵک و نیشتیمانەدا هێناوە.
- بەڵام کێن ئەو هێز و لایەنانەى دیکەى لەو بەرەیەى ئێوەوە نزیکن؟
-هەر هێز و لایەنێکى سیاسى کە لەگەڵ بەدەمەوە چونى داواکاریەکانى خەڵکى کوردستان و چاکسازیى ریشەیى و سەروەرى یاسا بێت، دەرگاى ئەم بەرەیە کراوەیە بۆى.
ئومێدى زۆرم هەیە بەوەى هێز و لایەنى سیاسى دیکەش دێن بەشدارى لەو بەرەیە دەکەن، هێزى سەرەکى ئەم بەرەیەى ئێمە ناوى چەند لایەنیک نیە بەوەى ئێمە و برایانى کۆمەڵ و لیستێک و حیزبێکى دیکەى تێدابێت بەقەدەر ئەوەى هێزى ئەم بەرە فراوانە هاوڵاتییانى کوردستان و دەنگدەرانى خەڵکى کوردستانن.
- ئەم بەرەیە دەبێتە بنەماى لیستێکى هاوبەش بۆ هەڵبژاردنەکان؟
-زوە بیر لەوە بکەینەوە، ئەوەى گرنگە ئەوەیە کە ئێمە لەسەر بنەماو پرەنسیپەکانى ئەم بەرەیە کۆکین و تائیستاش پێمانوایە دەتوانین بە خەباتى مەدەنیانە درێژە بە خەباتى خۆمان بدەین بۆ گۆڕینى سیستمى حوکمڕانى لە هەرێمى کوردستان.
- واتە گۆڕان بیرى لەوە کردوەتەوە بە لیستێکى جیا بەشدارى هەڵبژاردنى داهاتو بکات؟
-ئەوەى باس لەو پێکهێنانى هاوپەیمانى یان لیستى هاوبەش دەکرێت، من تەنها لە راپۆرتە میدیاییەکانەوە دەیبیستم، دەنا تائێستا ئەوەى ئیمە بڕیارمان لەسەرداوە و لە لیژنەکانى بۆ هەڵبژاردن دروستمان کردوە ئەوەیە کە بەلیستى خۆمان بەشداریى هەڵبژاردنەکان دەکەین بەبەردەوامى دان بە خەبات و رێبازى کاک نەوشیروان.
- بزوتنەوەى گۆڕان پاشەکشەى لە مەبادیئەکانى نەکردوە؟
– بەهیچ شێوەیەک، نە پاشەکشەمان کردوە نە دەیکەین، لەو رۆژەى بزوتنەوەى گۆڕان دروستبوە مەبدەئى سەرەکى گۆڕینى سیستمى حوکمڕانى بوە لە هەرێمى کوردستان لەگەڵ چاکسازى ریشەیى و سەروەرى یاسا و بە دامەزراوەییکردى هێزە چەکدارەکان و جیاکردنەوەى دەسەڵاتەکان و کۆتاییهێنان بە قۆرخکارى حیزب. ئەوانە داکۆکیمان کردوە و لە داهاتوشدا داکۆکى لێدەکەین.
- لە کۆتا کۆبونەوەى جڤاتى نیشتیمانیدا رێککەوتنى سیاسى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هەڵپەسێردرا، پەیوەندیان لەگەڵ یەکێتى لە چ ئاستێکدایە دواى ئەو بڕیارە؟
– جگە لە کۆمەڵى ئیسلامى کوردستان کە هەڵوێستى سیاسى وەک یەکمان هەیە، پەیوەندی سیاسیمان لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسیەکانى دیکە وەک یەک و پەیوەندیەکى ئاساییە، بۆ ئەو رێککەوتنەش کە ئەو رێککەوتنەمان واژۆکرد پێمانوابو بەپێى ناوەڕۆکى ئەو رێککەوتنە ئێمە لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى لە هەمو هێز و لایەنە سیاسیەکانى دیکە نزیکترین، چونکە ئەو مەبادیئانەى ئێمە لە دوتوێى رێککەوتنەکە واژۆمان کردبو لە بەرژەوەندى خەڵکى کوردستاندا بو، بەڵام بەداخەوە دەسەڵاتدارانى ناو یەکێتى رێگەیان نەدا و کۆسپیان لەبەردەم جێبەجێکردنى رێککەوتنەکە دروستکرد و بەهۆیەوە جێبەجێ نەکرا.
رێککەوتنەکە هەڵپەسێردراوە تا ئەو کاتەى لەناو یەکێتى نیشتمانى کوردستان سەرکردایەتیەک دەسەڵات دەگرێتە دەست کە بڕواى بە جێبەجێکردنى ناوەڕۆکەکەى دەبێت.
- خۆیان باس لەوە دەکەن کە ئاراستەى جیاجیا هەیە لەناو ئەو حیزبە، کامیان زیاتر پابەند نەبو بە جێبەجێکردنى ئەو رێککەوتنەوە؟
- -من نامەوێت باس لەوە بکەم، بەڵام چەند جارێک باسمان کردوە و بە راشاکاوانە دەیڵێم لە کۆبونەوەى سەرکردایەتى هاوبەش باسمان لەوە کردوە کە دەسەڵاتدارانى ناو یەکێتى رێگربون لە جێبەجێکردنى.
- لەدواى (16)ى ئۆکتۆبەرەوە، رەخنەى ئەوە لە گۆران دەگیرا کە بۆچى لەگەڵ بەغدا گفتوگۆى راستەوخۆ ناکات، بەتایبەت کە بزوتنەوەى گۆڕان بەرپرس نەبوە لەو دۆخە، بۆچى ئەو کارەتان نەکردوە؟
– کە دەڵێین گفتوگۆ و دانیشتن لەگەل بەغدا، ئێمە هێزێکى سیاسین، گفتوگۆ و فەرمى لەگەل حکومەتى بەغدا نەبێت حکومەتى هەرێم بیکات، بۆئەوەش بو کە داواى ئەوەمان کرد ئەم حکومەتە هەڵبوەشیتەوە و حکومەتى رزگارى نیشتمانى پێکبهێنرێت کە دو ئەرکى سەرەکى هەبێت یەکێکیان گفتوگۆکردن لەگەڵ بەغدا و ئەوەى دیکە کارکردن بۆ هەڵبژاردنێکى بێگەرد.
بەڵام ئەوان ئامادەى ئەوە نەبون، ئێمە لەگەڵ هێز و لایەنى دیکە لە کارى بەردەوامین بۆ گفتوگۆ لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسیەکان و دەسەڵاتدارانى بەغدا بۆئەوەش نەخشە و بەرنامەى تۆکمەمان داناوە.
لە ئایندەیەکى نزیکدا شاندى هاوبەشى بزوتنەوەى گۆڕان لەگەڵ هێز و لایەنى دیکە دەچینە بەغدا و تییان دەگەیەنین کە هەڵویستى ئێمە چۆنە لەروى نیشتمانى و نەتەوەیى و چۆن پابەندین بە دەستورى عێراق و دەبێت بەغداش پابەندى دەستوربێت.
بۆنمونە هەڵوێستى بزوتنەوە و فراکسیۆنى ۆڕان لە بەغدا سەبارەت بە هەوڵێکى تەعریبکردن لە کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکان هەڵوێستى نیشتمانیى و کاریگەر بون.
- باس لەوە دەکرێت کە رەنگە لە ئایندەیەکى نزیکدا دەست بە گفتوگۆى هەڕیم و بەغدا بکرێت؟
– دەمێکە حکومەتى هەرێم ئامادەیى دەربڕیوە بۆ ئەنجامدانى گفتوگۆ لەگەل بەغدا، بەڵام بەغدا رەتیکردوەتەوە، تائێستاش مەرجیان هەیە و دەیانەوێت ئەو مەرجانە بەسەر حکومەتى هەرێمدا بسەپێنێت ئینجا گفتوگۆ و دانیشتنیان لەگەڵ بکات.
