(سبەی):
هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر عەفرین تەنها هێرش نیە بۆ مافی چارەنوسی کوردەکان، بەڵکو هێرشە بۆ سەر دیموکراتی و ئازادی ژنان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
نزیکەی (20) رۆژە هێزەکانی تورکیا هێرشیان بۆ سەر عەفرین دەستپێکردوە. عەفرین دەکەوێتە باکوری سوریا و ناوچەیەکە بڕێکی زۆر زەیتون و باخی گوڵ لەخۆ دەگرێت، شارەکە دەورە دراوە بە شاخ، هێزەکانی تورکیا با تانک و فرۆکە هێرش دەکەنە سەر شارەکەو ئەو شارە بۆردومان دەکەن. بە پێی راپۆرتی رێکخراوی تەندروستی جیهانی (86) کەسی مەدەنی بونەتە قوربانی و زیاتر لە (200) بریندار و بە دەیان هەزار کەس دەربەدەر بون و عەفرینیان بەجێهێشتوە. “دەوترێت کورد پشت و پەنای نیە جگە لە شاخەکان”.
ئامانجی ئەردۆغان
هەرکاتێک تورکیا باس لە شەڕی دژی تیرۆر بکات بێگومان کوردەکان دەکاتە ئامانج. لە سەرەتای سەدەی رابردوەوە بەردەوام دژی کوردەکان سیاسەتی خۆی ئاڕاستە کردوەو لە ساڵی (1938) بۆ یەکەم جار دەستی کرد بە کوشت و بڕی کوردەکان و بە وێرانکاری دەرسیم ناوی دەرکرد کە کوردەکان هاتنە دەنگ لە سەری. لەو کاتەوە ئەم سیاسەتە بەکاردەهێنن و بەردەوام وا پیشان دەدەن ئەوان باشوری تورکیا کە کوردی تیا نیشتەجێیە ئاوەدانی دەکەنەوە، ئەمەش بۆ ئەوەیە وا پیشانی بدەن کە خزمەتی خەڵک دەکەن، بەڵام لە راستیدا ئەو ناوچانە وێران دەکەن بۆ ئەوەی پاڵپشتی کوردەکان کەم بکەنەوە. ئەمانە بەردەوام بوە هەتا دروست بونی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە). بە هەمان شێوە لە ساڵانی نەوەدەکان لە هێرشێکدا (4)هەزار گوندی کوردیان وێران کرد. دواتر کوردەکان بەحیزبێکی چەپ بەشداری سیاسەتی ناو تورکیایان کرد و تا لە دواهەمینیانە حیزبی هەدەپەیان دروست کرد، وەک حیزبێکی چەپ کە سەرنجی لەسەر ئازادی ژنان و دیموکراسیە لە تورکیادا.
لە ساڵی (2015)دا کاتێک پارتی داد و گەشەپێدان ئاک پارتی نەیتوانی زۆرینەی پێویست بەدەست بێنێ بۆ دروستکردنی حکومەت و گۆڕینی دەستوری وڵات، هەدەپە رازی نەبو بەوەی مەرجەکانی ئەردۆغان و ئەجێندای ئاک پارتی و تاکڕەوی جێبەجێ بکات، لە لایەکی ترەوە شەڕی کوردەکان لە سوریا لە شاری کۆبانێ دەنگدانەوەیەکی جیهانی لێکەوتەوە. ئەمە وای لە ئەردۆغان کرد سیاسەتی دەرەوەی خۆی بگۆڕێ و هەوڵیدا لە رێگەی هاوکاریکردنی گروپە توندڕەوەکانەوە فشار لە کوردەکان بکات لە سوریا کە شکستیان پێ بهێنێت.
کۆمەڵگای نێودەوڵەتی فشاری لە تورکیا دەکرد کە رۆڵێکی بەرچاو بگێڕێ لە شەڕی دژی تیرۆر و یارمەتی کۆبانێ بدات، بەڵام ئەردۆغان چەند مەرجێکی دانا لە بەرامبەر هاوکاری کردنی کۆبانێ، کوردەکان دەبو بچنە ناو هێزەکانی سوریاوە و یەپەگە خۆی بە دور بگرێت لە سیاسەتی پەکەکە هەروەها ناوچەی ئارام دروست بکرێت کە تورکیا تەواو کۆنتڕۆڵی باکوری سوریای دەکرد.
سیاسەتی نەتەوەپەرستی تورکیا لە ناوەوە و دەرەوەی تورکیاش هەمو مافێکی چارەنوسی کوردەکان رەتدەکاتەوە تەنانەت تا ئێستا لە پەروەردەدا کوردەکان ناتوانن بە زمانی دایک بخوێنن. هەر ئازادیەک لە دەرەوەی تورکیاش بۆ کوردەکان و هەر مافێکی سیاسی یا نەتەوەیی بۆ کوردەکان لە لایەن تورکیاوە رەت دەکرێتەوە، چونکە کاریگەری لە سەر کوردەکانی تورکیا دروست دەکات. لە کاتی ریفراندۆمدا لە کوردستانی عێراق بە پێچەوانەی پێشبینی سەرکردە کوردەکانەوە تورکیا لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق حەیدەر عەبادی و رژێمە دینیەکەی ئێران رێککەوت دژی کورد.
تورکیا لە سەرەتای شەڕو پێکدادانەکانی سوریاوە بەردەوام دژی هێزەکانی سوریای دیموکرات (رۆژئاوا) بوە و لە ئێستادا لە دوای کۆنتڕۆڵکردنەوەی رەققە بە ئاشکرا لەگەڵ گروپە جیهادیەکان کە هەڵگری فکری ئەلقاعیدەن پەیوەندی هەیە وەک و فەیلەقی شام و بەرەی نوسڕە و جەبهەت شامیە و ئەحرار شام و سقور شەمیر و هێزی سوڵتان موراد و هێزی نورەدین زەنگی کە لە رابردودا مناڵێکی (12) ساڵیان سەربڕی و لە گۆڤارەکانی رۆژئاوادا دەنگی دایەوە. لەگەڵ ئەو سیاسەتە کوشتوبڕیەی ناوخۆی تورکیا، سەرۆکی تورکیا و راوێژکارەکانی بەردەوام ئەوە دوبارە دەکەنەوە کە عەفرین و ناوچەکانی دەوروبەری دەبێت پاک بکرێنەوە و بگەڕێنرێنەوە بۆ “خاوەنە راستەقینەکانیان” تا ئێستاش کێشەی کورد لە تورکیا چارەسەر نەبوە و ئەو پرسیارەش هەر وەک خۆی ماوەتەوە کە ئایا “خاوەنی راستەقینە” کێیە.
کۆنفیدڕالیزمی دیموکراسی
لە کاتێکدا تورکیا بەردەوام بانگەشەی فرە رەنگی دەکات، بەڵام ئەوەی لە رۆژئاوا دەبینرێ کە هەمو فرەنەتەوە و فرە ئاینەکان یەکیان گرتوە لە دژی لەشکرکێشی تورکیا، ئەوە پیشان دەدات کە لە باکوری سوریا کوردەکان سیستمێکی فرە رەهەندیان بنیاتناوە کە پێکهاتوە لە کورد و عەرەب و ئەرمەنی و تورک و ئاشوری و سیریانیەکان. لە دوای کشانەوەی هێزەکانی سوریا هێزە کوردیەکان سێ کانتۆنیان بنیاتنا کە لە هەڵبژاردندا (3700) نوێنەری هەمو رەنگ و دەنگەکان هەڵبژێردران.
ئەم سیستمە رادیکاڵە دیموکراتیە دەگەڕێتەوە بۆ فکری پەکەکە کە سکرتێری پارتەکەیان عەبدوڵا ئۆجەلان بەردەوام جەختی لە سەر دەکاتەوە و پێیوایە بنیاتنانی ژیانێکی تر لە ناوچەکەدا بە پێی سیستمی کۆنفیدڕاڵی بەڕێوە دەچێت وەک هەوڵیک بۆ چارەسەری کێشەی کوردو کەمە نەتەوایەتیەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دروشمەکانی ئەم سیستمە لە باکوری سوریا (رۆژئاوا) شارستانی دیموکراسی، ئازادی ژنان وەک پەیمانێکی کۆمەڵایەتی نوێ بنیاتنراوە. زۆر کات ئۆجەلان جەختی لەوە کردوەتەوە کە کۆنفیدڕالیزمی دیموکراسی هەڕەشە نیە بۆ سەر هیچ وڵاتێک یا حکومەتێکی ناوەندی، کۆنفیدڕالیزمی دیموکراسی دەبێتە دروستکردنی دو هێزی، بەڵام دەوڵەتی نەتەوە لە ناوچەکەدا سنورەکانی بۆ کێشراوە و بە تێپەڕبونی کات کێشەکانی زەقدەبنەوە، کۆنفیدڕالیزمی دیموکراسی هاوپێچ لەگەڵ دەوڵەتی نەتەوەیی دەکرێت فرە نەتەوەکان خۆیان خۆیان بەڕێوە بەرن و پێکەوە لە ناوچەیەکی دیاریکراودا بژین.
هێرش بۆ سەر عەفرین تەنها هێرش نیە بۆ سەر وڵاتێکی نەتەوەیی، بەڵکو هێرشە بۆ سەر ژنان لە ناوچەکە، ئەو ژنانەی لە دژی دەوڵەتی ئیسلامی دەجەنگان. ئەم لەشکرکێشیە مەترسیە بۆ سەر ئەو دەستکەوتانەی کە ژنان دەستەبەریان کردوە لەو شەڕەدا نەک هەر دژی داگیرکاری داعش بەڵکو وەک هێز و بەشداری ژنان لە بنیاتنانی کۆمەڵگایەکی ئازاددا لە ناوچەکە.
هاوڕێی خۆشی
جوڵانەوەی ئازادیخوازی کوردی بو بە هاوپەیمانی ئیمپریالیستەکان لە سێ ساڵی رابردودا. لە کانتۆنی عەفرین هاوپەیمانی روسیا بون و لە دێرەزور هاوپەیمانێکی نزیکی ئەمەریکیەکان بون. هێزەکانیان لە شێوەی گروپی چەکدار کۆکردەوە کە لەلایەن هێزە کۆماندۆکانی ئەمەریکاوە سەرپەرشتی دەکرێت و لە ماوەی پێشودا ئەمەریکا رایگەیاند؛ کە (30.000) سەربازی رێکخراو دروست دەکات لە سەر سنورەکانی باکوری سورریا. تورکیا ئەمەی بە هەڕەشە لێکدایەوە بۆ سەر وڵاتەکەی هەرچەندە تا ئێستا کوردەکان هیچ شتێکیان نەکردوە کە هەڕەشە بێت بۆ سەر سنوری تورکیا.
هەرچەندە هاوپەیمانی کوردەکان لەگەڵ هێزە ئیمپریالیستەکان تاکتیکی بوە تائێستا نەک ستراتیجی، کوردەکان وەک هاوپەیمانیەکی فکریی رۆژئاوا سەیردەکرێن هەروەها وەک هێزیکی زەمینی رۆژئاوایەکان لە شەڕی دژی داعش، بەڵام تا ئێستا هاوپەیمانێکی ستراتیجی نەبون هەربۆیە روسیا رێگەی بە تورکیا دا هێرش بکاتە سەر عەفرین. بۆیە قورسە لەمە تێبگەی ئەگەر ناتوانی جیاوازی بکەی لە نێوان هاوپەیمانی ستراتیجی و هاوپەیمانی تەکتیکی. هیچ هێزێک لەم دو هێزە گەورەیە کاریگەری گەورەیان نیە لە سەر ئەجێندای هێزەکانی سوریای دیموکرات.
رەزا ئاڵتون ئەندامی کەجەکە دەڵێت: “هاوپەیمانی ستراتیجی نێوان ئەمەریکاو پەیەدە رونادات” تەنها شتێک کە بتوانن بیکەن هاوپەیمانی تەکنیکیە بۆ شەڕ لە ئێستادا ئەمەش بە هۆی شەڕی داعشەوە بەرەو پێش چوە. ئاڵتون، پێیوایە لەگەڵ ئەمەریکا ئامانجەکانیان یەکناگرێتەوە، چونکە پەیەدە داوای دەوڵەتی نەتەوەیی ناکات، بەڵکو سیستمێکی فرەڕەنگ و جیاوازی دەوێت نەک ئەوەی پێیان وابێ ئەمەریکا هانیان بدات داوای دەوڵەتی نەتەوەیی بکەن، هەروەها روسیا دەیەوێت حکومەتێکی ناوەندی بەهێز دروست بێت لە سوریادا لە ژێر هەژمونی ئەسەد.
هێزەکانی سوریای دیموکرات تا رادەیەک بە سەربەخۆیی کاری خۆیان هێشتۆتەوە لە دوای ئازادکردنی رەققەوە ئاپۆرای خەڵک و بەرزکردنەوەی وێنەی عەبدوڵا ئۆجەلان وەک نیشانەیەک بۆ سەربەخۆیی پرینسیپی خۆیان گەیاندە رۆژئاوا هەرچەندە یارییەکی جیۆپۆلیتیکی لە ناوچەکەدا دەگوزەرێ. هەر لەبەرئەوەشە کە روسیا رێگەی بۆ تورکیا خۆشکرد هێرش بکاتە سەر عەفرین.
یارییە گەورەکە
هێرشی تورکیا رەنگدانەوەی شەڕی ئیدلەبە. کاتێک مۆسکۆ گڵۆپی سەوزی بۆ تورکیا هەڵکرد لە بەرامبەر کشانەوەی تورکیا لە هاوپەیمانی گروپە جیهادیەکان لە ناوچەکە هێرشی سەر عەفرین دەستی پێکرد. بۆردومانی ئیدلەب لە لایەن سوریا و روسیاوە چەندین قوربانی لێکەوتەوە، ئەوەی لە عەفرین رودەدات لایەنێکی تری شەڕی ئیدلەبە، روسیاو سوریا تەنها تۆمەتبار نین بە تاوانی جەنگ بەڵکو تۆمەتبارن بە دروستکردنی گرژیەکانی تورکیا و عەفرینیش. روسیا دەیەوێت تورکیا داببڕێت لە پەیوەندیەکانی بە رۆژئاواوە و ناتۆش دەیەوێت تورکیا بهێڵێتەوە بۆ ئەوەی کەمتر پەیوەندی بە روسیاوە هەبێت لەم نێوەندەدا کە ئەردۆغان رابەرایەتی تورکیا دەکات پەیوەندیەکانی رۆژئاوا و تورکیا بە باشی ناچنە پێشەوە.
هیچ وڵاتێک بە فەرمی دژی چونە ناوەوەی تورکیا نەبوە جگە لە فەڕەنسا. هیچ وڵاتێکیش باس لە پەیوەندی نێوان تورکیا و رێکخراوی قاعیدە ناکات تا ئێستا. ئەمەریکا دەیویست دەستوەرنەداتە کێشەی عەفرین و سەرنج بخەنە سەر روسیا، بەڵام رەوشەکە ئاڵۆزتر بو بۆیان کاتێک ئەردۆغان باسی لەوە دەکرد کە هێرش دەکاتە سەر مەنبج کە هێزەکانی ئەمەریکای تیا نیشتەجێکراوە.
بێدەنگی رۆژئاوا لە بەرامبەر هێرشەکانی تورکیا هیچ وردەکاریەکی رونی نیە، ئەمە تاوانێکی جەنگی تورکیایە کە لە ساڵی (2005)دا (350) تانکی لیۆپاردی 1 و 2 بە تورکیا فرۆشراو ئێستا بەکاریان هێناوە دژی عەفرین کە دژی یاسا نێودەوڵەتیەکانە. سەربازەکانی تورکیا چەندین جار وێنەیان گیراوە کە چەکی ئەڵمانیان پێیە دروستکراوی کارگەی هێکلەر & کۆچە. هەروەها ئەردۆغان لەگەڵ تیریزا مەی بەبڕی (115) ملیۆن یۆرۆ رێککەوتنی کردوە بۆ فڕۆکەی جەنگی. هەروەها لەگەڵ فەڕەنسا رێککەوتنی کردوە بۆ کڕینی هێلیکۆپتەر کە دروستکراوی کۆمپانیایەکی فەڕەنسی و ئیتاڵیە. لەگەڵ ئەم هەمو چەکەدا تورکیا بۆمبارانی عەفرین دەکات و بەردەوام خەڵکی مەدەنی دەبنە قوربانی و بە هەزاران کەس دەربەدەر دەبن لە شوێنەکانی خۆیان.
کوردەکان شایەنی ئەوەن پشت و پەنای زیاتریان هەبێت لە شاخەکان، شایەنی هاوسۆزی چەپە رۆژئاوایەکانن، نەک تەنها لە بەر ئەوەی وەک نەتەوەیەک بونیان لە مەترسیدایە، بەڵکو لەبەرئەوەش کە هیوای دیموکراتی و ئازادی ژنان لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە مەترسیدایە. لە ناوەو دەرەوەی رۆژئاوا، بەرگریکردن لە عەفرین پێویستە ببێتە ئامانج و ویستی ئێمە.
لە ئینگلزییەوە/ روشدی قادر
سەرچاوە/ گۆڤاری جاکۆبینی ئەمەریکی
