هێمن بنەسڵاوە
لەدوای ساڵی (2003)ەوە پرسی ناوچە كێشە لەسەرەكان بوە بە بابەتێكی گەرم و چەندان كۆبونەوەو دانیشتن و گفتوگۆی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەند لەپێناو دۆزینەوەی میكانیزمێك بۆ ئەو ناوچانە كە هەرێم هەوڵی گەڕاندنەوەیان دەدات وەك ناوچەیەكی دابڕێندراوی كوردستان، بەڵام عەرەبەكانیش بەبەشێكی خاكی خۆیانی دەزانن و هەوڵی بەدەستهێنانەوەی دەدەن. ئەو ناوچانە گیرۆدەی ئەو گۆڕانە دیمۆگرافیایەن كە رژێمی بەعس ئەنجامی داون لە پارێزگای دیالە و سەعدیەو خانەقین و جەلەولا و كەركوك و مەندەلی و كفری، ئەم كێشمەكێشەی نێوان هەرێم و بەغدا بەردەوام بو تا ساڵی (2005) و نوسینەوەی دەستوری عێراق، كەتیادا لە مادەی 140 ی ئەم دەستورە باس لەم ناوچانە دەكات وەك چارەسەرێك كە هەمو نەتەوەكان تێكرا پێی رازین، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا حكومەتی ناوەند نەهاتونەتە ژێر باری جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە.
ماددەی (140) مادەیەكی دادپەروەرانەیەو دەبێت كێشەكانی پێ چارەسەر بكرێت، بۆیە لەم ماددەیەدا هاتوە: دوای ئاسایی كردنەوەی سەرژمێری لەو ناوچانەدا لە راپرسیەكی جەماوەریدا خاوەندارێتییەكەی یەكلایی بكرێنەوە. بەڵام بە هۆكاری سیاسی كە گەورەترین بەربەستی بەردەم سەرجەم بڕگەكانی ئەم ماددەیە بو و بەڕای زۆربەی چاودێران لەبەرژەوەندی كوردە، چەندان جار لیژنەی تایبەت لە هەردو حكومەتی ناوەند و هەرێم پێكهێنراون و چەندین بڕگە لەم ماددەیە جێبەجێ كراون وەك قەرەبوكردنەوەی زیان لێكەوتوان و ئاسایی كردنەوەی بارودۆخی ناوچەكە، بەڵام گرنگترین بڕگە كە سەرژمێری و ئەنجامدانی راپرسیەكی تایبەتە بەو ناوچانە دور لە دەستی حیزب بۆ بڕیاردان لە چارەنوسی خۆیان بۆ مانەوە لەگەڵ حكومەتی بەغدا یان هەرێم كە بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە و ئەنجام نەدراون. هەرچەندە بە رێژەیەكی زۆر دانیشتوانی ئەو ناوچانە لە دوای (2003)ەوە ئارەزوی ئەوەیان دەكرد بخرێنە سەر هەرێم لەتاو بێكاری و خراپی باری گوزەرانیان و كوردستانیش زۆر بە ئاسانی دەیتوانی ئەوە جێبەجێ بكات، بەڵام نەیكرد. چونكە سەركردەكانی كورد خەریكی بیركردنەوەی تەسكی حیزبایەتی و نەوت دزین بون نەك خەمی خاك و نەتەوە.
لە راستیدا هیچ یەكێك لە سەركردەكانی عەرەب نایانەوێت بچنە ژێر باری ئەم مادەیە و چەندین جار هەوڵی گۆڕینی ئەم ماددەیەیان داوەو نیازی جێبەجێكردنیان نیە لە بنەڕەتدا وەك هۆكارێكی سیاسی بە خیانەتی ئەزانن، بۆیە هەمو سەرۆك وەزیرە یەك لە دوای یەكەكان ئەم پرسەیان بە كراوەیی بۆ یەكتری بە جێهێشتوە لە پێناو داهاتوی خۆیان و حزبەكانیان، رۆڵی كوردیش زۆر لاوازبوە لەو ناوچانە، چونكە بەردەوام خەریكی خۆخۆری و نەبونی یەك هەڵوێستی و نەبونی خیتابێكی سیاسی یەكگرتوە، لە دوای (2003)ەوە لەو ناوچانە دو بنەماڵە حوكمی ئەم ناوچانەیان كردوەو بەردەوام خەریكی خۆخۆری و توندكردنی پێگەی حیزبەكانیان بون لەبری خەمی نەتەوەكەیان و گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە، لە پاڵ ئەوەشدا دزینی خێروبێرو سامانی ئەو ناوچانە بە تاڵان بردنی نەوتەكەی و بردنی داهاتەكەی بۆ گیرفانی بنەماڵە و حیزب. پارتی و یەكێتی زۆر بەئاسانی ئەو ناوچانەی لە (16)ی ئوكتۆبەر چۆڵكرد و هێزو سوپاكانیان كشاندەوە تەنانەت نەیانتوانی چەند سەعاتێكی كەمیش بەرگری بكەن لەبری چارەسەری ماددەی (140) هاتن برینەكانیان قوڵتر كردەوە، لەدوای ئەو ریفراندۆمە ساختەیەی مەسعود بارزانی و هاوئاوازەكانی، بۆیە تا ئێستا یەك هەنگاو نەنراوە نە لەلایەن هەرێم نە حكومەتی ناوەند بۆ یەكلایكردنەوە یان ئاسایی كردنەوەی بارودۆخی ئەو ناوچانە، هەردولا خەریكی تۆمەتن بۆ یەكتری، ئەم ناوچانە بونەتە قوربانی لە نێوان سونەو شیعە و كورد كە هەمویان وەك كارتی فشار یەكتری پێ بەكاردەهێنن.
لە ساڵی (2003)ەوە تا ئێستا ئەم ناوچانە دوچاری چەندین گۆڕانكاری هاتون، كێشەی سەرەكی ئەو ناوچانە كۆنەو قوڵبونەوەی زیاتریشی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەعس كە كوردی لەو ناوچانە وەدەرنراون و عەرەب و توركمانەكان خراونەتە شوێنیان. بەڵام دەسەڵاتدارانی كوردیش بەڕێگای جیاواز عەرەب و توركمانەكان وەدەردەنێن و كورد دەخەنەوە جێگای خۆیان واتە ئەم ئاڵوگۆڕە یاسایی نیە و بۆتە كێشەیەكی گەورە، بەڵام جارێكی تر لە دوای روداوەكانی (16) ئوكتۆبەر لە كەركوك دیمۆگرافیای ناوچەكە بە ئاڕاستەی پێچەوانە لە دژی بەرژەوەندی كورد گۆڕانی بەسەردا هات و لە بەرژەوەندی عەرەب و خیانەتی حیزبە چەكدارەكان كە حكومەتی هەرێم بەڕێوەدەبەن لەگەڵ نەبونی یەك هەڵوێستی و نەبونی خیتابی سیاسی یەكگرتو و ناتەبایی و خۆخۆری كە وایكرد ئەو ناوچانەی دەریایەك خوێنی ڕۆڵەكانی كوردیان بۆ ڕشت زۆر بەئاسانی بە دەستەوەبدەن. بۆیە گەورەترین هەڵەی كورد ئەنجامدانی ریفراندۆم بو كە ئەوەندەی تر پێگەی كوردیان لە ناوچەكە و وڵاتانی دراوسێ و نێودەوڵەتی لاوازتر كردو بەدوای خۆیدا ئەم روداوانەی هێنا كە روداوی چاوەڕوان كراوبون وەك لەدەستدانی نیوە زیاتری خاكی كوردستان، دواجار ئەم حكومەتە شكستخواردوە خۆیان بڕیارەكەی دادگای عێراقیان قبوڵكرد كە تیادا عێراق بە یەكگرتویی بمێنێتەوە، ئەوەش ئەنجامی ریفراندۆمی پوچەڵكردەوە. سوپای عێراق زۆر بەئاسانی كەركوك و ناوچەكانی كەوتەوە ژێردەست و لە ئەنجامدا (10) پێشمەرگە شەهید بون و (40) پێشمەرگەش برینداربون، “حەیدەر عبادی” رایگەیاند گرتنەوەی ئەو ناوچانە ئامانج لێیان سەپاندنی دەسەڵات و هەیبەتی دەوڵەت و پارێزگاری كردنە لە سەروەت و سامانی ئەو ناوچانە لە گەندەڵكاران، ئەوەش ئەوپەڕی بێ هێزی كوردی دەرخست لەماوەی (100) ساڵەی رابردودا، كە كورد ئەوەندە لاواز نەبوە، هۆكارەكەی بە تەنها خودی خۆی بو بەداخەوە، سەركەوتنی كورد و سەرنەكەوتنیشی دەپێورێ بەدەستكەوتی دوای ریفراندۆم. بۆیە مافیاكانی كوردستان ناتوانن تا سەر موزایەدەی سیاسی بەسەر خەڵكی كوردستانەوە بكەن و هاشوهوشی هێنان و بردنی هێزی پێشمەرگە بكەنە درۆی پارێزگاری لەخەڵكی ئەم ناوچانە، چونكە لەدوای راپەڕینەوە تا ئێستا هیچ خزمەتێك بە هێزی پێشمەرگە نەكراوە، بە پێچەوانەوە كراون بە پارێزگاری ماڵ و سامان و باخ و ڤێلاكانیان و سەركوتكردنی خۆپیشاندانی رەوای مامۆستایان و هاوڵاتیانی كوردستان.
بۆیە لەكۆتاییدا و بە بۆچونی من پێویستە هەر زو لەوناوچانە دەستی حزب دوربخرێتەوەو هەمو نەتەوەكان بە هەمو پێكهاتەكانەوە وەك خۆیان چۆن بەدرێژایی مێژو لە ناوچەكانی خۆیان لە ژێر یەك سەقف و بێ جیاوازی ئاینی و نەتەوە و مەزهەب ژیانیان گوزەراندوەو بەرگری لە ماف و خواستەكانیان و ژیانیان بكەن و لە ڕاپرسیەكی ئازادو دور لەدەستی حزب بڕیار لە چارەنوسیان بدەن بیانەوێت بێنەوە سەر هەرێم یان حكومەتی ناوەند و خۆسازدان بۆ هەڵبژاردنێك بتوانین وەك ئەمری واقیع كوردستانی بونی ئەو ناوچانە بسەلمێنین، ماددەی (140) بكەینە بناغە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا. كاری جدی بكرێت بۆ یەكخستنەوە و رێكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە وەك هێزیكی نیشتمانی و نابێت جارێكی تر بیر لە سەربەخۆیی بكەینەوە تا تەواو پایەكانی دابین و قایم نەكەین، هەروەك چۆن رەوانشاد نەوشیروان مستەفا باسی لێوەكردبو. لە هەمو روداو و پێشهاتەكاندا پێویستە كورد كۆدەنگ بێت، ئەگەر ئەمانە جێبەجێ نەكرێن هەمو ناوچەكانی پارێزگای دیالەو كەركوك و خانەقین و سەعدیەو جەلەولا و قەرەتەپە و… لە ئایندەدا ئەگەری قوڵبونەوەی گرفتەكان و مەترسی زیاتری لێ دەكرێت.
