چیا عەباس
لە مێژە وتراوە: سەرکەوتن خاوەنی زۆرە و شکستیش بێ خاوەنە
شرۆڤە و بۆچون و هەڵسەنگاندنی ئێجگار زۆر بۆ کارەساتی (16)ی ئۆکتۆبەر کراوە، ئەوەی مایەی سەرنج راکێشانە لایەنە سەرەکیەکانی پشت گشتپرسی بەچەند رونکردنەوەی لاواز و لێدوانی سەرپێیانە دیدێکی سادەی خۆیان دەربارەی ئەو کارەساتە گەورەیە دەربڕیوە. هەرچۆنێک بێت پاشەکشەیەکی بەرچاو لە لێدوان و هەڵوێستیان بەدیدەکرێت و هەندێکیان ئامادەن بۆ سڕکردن و تەنانەت هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی گشتپرسیەکە، ئەم هەڵوێست و لێدوانانە زادەی ئیرادەیەکی نەتەوەیی نیە، بەڵکو قسە و باسی حیزبیە، هەندێک لێشیان زیادەڕۆیی دەکەن کاتێک رەخنەو بۆچونی جیاواز دەربارەی ئەو کارەیان بە موزایەدە دەدەنە قەڵەم و داوای “یەکڕیزی” دەکەن.
ئەوەی رویدا رویدا، پێگەی کورد لە زۆر روەوە لاواز بوە، ئەرکی نیشتمانی و نەتەوەیی ئەوە دەخوازێت بەیەکەوە کاربکەن بۆ رێکخستنەوەی ناوماڵی کورد بەشێوەیەکی جیاواز لە پێش (16)ی ئۆکتۆبەر، مەخابن تا ئێستا کۆدەنگی بۆ ئەو ئەرکە نیشتمانیە نەبیستراوە.
بۆچی کارەساتی (16)ی ئۆکتۆبەر رویداو بۆچی پەرتەوازەن لە روبەروبونەوەی ئاکامەکانی و چارەکردنی دۆخەکە، ئەو پرسیارە بنەڕەتیانەن کە وەڵامدانەوەیان پێویستی بە تێگەیشتن لە ئەقڵیەتیە سیاسیەکانی پشت ئەو کارەساتە هەیە.
زاڵبونی مێژو
خەسڵەتێکی بنەڕەتی ئەقڵیەتە سیاسیە جیاکانی کورد لە باشور زاڵبونی مێژوە بەسەریاندا، مێژو وەک خەبات و هزر و ئەزمون و ئیرس و شەڕ و ململانێی ناوخۆ و سەرکەوتن و لادان و شکست. مێژوی دوا نیو سەدەی کورد لە باشور یەکگرتو نەبوە، نیوەی ئەو کاتە لەتلەت و پەرتەوازە و تەنراو بە شەڕ و خوێن و کێشە بوە، بۆیە لە دوای راگرتنی شەڕی ناوخۆ نەک تەنها زۆر ئەستەم بوە بەیەکەوە مێژوەکە بیپارێزن تا ببێتە پاڵپشتی ناسنامەیەکی گشتگیری هاوبەش، بەڵکو لەتەکانی ئەو مێژوە بەردەوام بۆ یەکتر لە کەمیندا بون و درێغییان لە ناشیرینکردنی یەکتر نەکردوە. رێککەوتنی ستراتیژی سەرکەوتو نەبو لە ساڕێژکردنی زامەکانی ئەو مێژوە، بەڵکو لە چەند بوارێکدا زامی تریشی بۆ زیادکردن، زیادە بۆ ئەمەش هەر پارچەیەکی ئەو مێژوە لە روانگای تایبەتی خۆیەوە شەڕی بۆ ئایندە کردوە و دەیکات.
لە جەنجاڵی سیاسی و ئابوری ئەم سەردەمەدا و لە ناوچەکەمان کە تەنراوە بە کێشە و قەیرانی ئاڵۆز و خەست ئەوەی لە هاوکێشەکاندا کەمترین و لەرزۆکترین پێگەی هەبێت مێژوە.
وڵاتانی داگیرکەری کوردستان نەک دەستیان لەو لەتبونەدا هەبوە، بەڵکو لە دوای راپەرینەوە بەباشی بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان قوڵتریان کردۆتەوە و بەکاریشیان هێناوە.
لەئەجێندای ئەم سەردەمەی زلهێزەکانی دنیادا، تایبەت ئەمەریکا، شتێکی ئەوتۆ نەماوە کە ئاراستەیەکی رون و جێگیری هەبێت، لە گەڵ هەر روداو و واقیعێکی نوێدا مامەڵەی جیاواز دەکەن، بەرژەوەندیە زەبەلاحەکانیان واقیع و هاوکێشە هەنوکیەکان بەو ئاراستەیەدا دەبەن کە خزمەتیان بکەن، لەو پرۆسەیەدا مێژو ئامرازێکە، بێ گوێدان بەناوەرۆک و خاوەنەکانی بەکاری دەهێنن.
چەند جارێک رویداوە سەرکردە و دەسەڵاتدارانی کورد ئارەزومەندانە تەنانەت مێژوی خۆشیان رادەستی دوژمن و ناحەزان کردوە و کوردیشیان دوچاری شکست و کێشەی گەورە کردوە.
لە دوای راپەرینەوە، زۆر تایبەت دوای روخاندنی سەدام، هەر یەک لە ئەقڵیەتیە سیاسیە جیاکان لە باشور بەردەوام جەختی لە مێژوی خۆی کردۆتەوە چونکە دەیناسێ و پێی ئاشنایە، حسابی نەبونیشی کردوە بۆ ئەوەی نایزانێ و نایبینێ و دەرکی پێ ناکات، لە ئاکامدا زۆرجار ئایندە کراوەتە قوربانی مێژو، ئەمەش هۆکاریکی گرنگ بوە و هەیە بۆ لەرزۆکی و پەرتەوازەیی و نائارامی رەوشە هەنوکیەکان.
زیاتر لە نیو سەدەیە بزاڤی کوردایەتی لە باشور گیرۆدەی مێژوی مەلایی و جەلالیە، تەنانەت لە گەڵ ماڵئاوایی سیمبۆڵە گەورەکانی ئەو مێژوە دەبینین وارسەکانیان چی دەکەن. جاران کۆمەڵێک فکر و هزر لە زەمینەی ئەو مێژوەدا ئاگرەکەیان خۆش دەکرد، ئێستا دەسەڵات و پارە و رق و کینە و تۆڵەکردنەوە بونەتە ئامانج و کەرەستەکانی زیندو راگرتنی.
دوای روخاندنی سەدام سەرکردایەتی کورد چاوەڕوانی زۆری لە ئەمەریکا دەکرد و بە زمانی مێژو داواکاریەکانیان ئاراستەی سەرۆک بوش کرد، بوش لە وەڵامەکەیدا سنورێکی زۆر دیاریکراوی بۆ دانابون، وێڕای رەوایی هەندێک لە داواکاریەکان، بەڵام مەنتیقی هێز و بەرژەوەندی لە وەڵامەکەی بوشدا باڵادەست بو، مەخابن کورد لەو پەیامە تێنەگەیشت.
جارێکی تر سەرکردایەتی سیاسی باشور وا چاوەڕوان بو لە بەرامبەر مێژوی خەباتی کورد و کیمیاباران و ئەنفال و رۆڵی کورد لە بەرەنگاربونەوەی تێرۆریزم ئیتر گۆڕەپانەکە تەخت بوە و دنیای دەرەوە بەوپەڕی سنگفراوانیەوە زۆر شتی لێ قبوڵ دەکات.
ئەم چاوەڕوانیە لە پرسی ریفراندۆمدا یەکێک لە هاندەرە بنەڕەتیەکانی بڕیاردان بو لە کاتەکەی، سەرەرای ئەوەی ئەمەریکا هۆشیاری دا بە سەرکردایەتی دەستڕۆیشتوی کورد و ئەڵتەرنەتیڤێکی بەهێزتر لە وەعدی بلفۆریان خستە بەردەمیان، جارێکی تر سەرکردە دەستڕۆیشتوەکانی کورد لە پەیامەکە تێنەگەیشتین، ئێستا دوای روداو پەنجەی پەشیمانی دەگەزن.
گشتپرسیەکە!
کەسان و گروپێک هەن پرسی ریفراندۆم بە هۆکاری سەرەکی تەقینەوەی دۆخەکە دەزانن، هەڵسەنگاندنێکی سادەی زادەی تێنەگەیشتن لە سروشت و نیەتی داگیرکەران و ناحەزانی کوردو بەرژەوەندیەکانی زلهێزەکان، بێگومان هاوکات زادەی خەیاڵ پڵاوی چەمکی عێراقچیەتی و وەهمی ریفۆرمخوازی و دیموکراسیشە لە عێراقێکدا کە لە مێژە لە دەریای خوێنی شەری مەزهەبی و نەتەوەییدا نوقم بوە.
هۆڵەندیەکان پەندێکیان هەیە دەڵێت: ئەو دڵۆپە ئاوەی وایکرد ئاو لە سەتڵەکە بڕژێت، بەلای منەوە گشتپرسیەکە ئەو دڵۆپە ئاوە بو، بۆچی؟
لە گەڵ روخاندنی سەدام لەلایەن ئەمەریکاوە هەمو سەرکردە باڵادەستەکانی شیعە گەڕانەوە بۆ عێراق، کاتێک واقیعەکەیان بینی دەرکیان بەوە کرد ناتوانن ئەوەی بەدرێژایی تەمەنیان پێی پەروەردە کراون و کاریان بۆ کردوە جێبەجێی بکەن، ئەویش دامەزراندنی دەوڵەتێکی ئیسلامی، بۆیە پەنایان بردە بەر دەوڵەتی سێکتاریزم، لەو ساتەوەش کاردەکەن لەو سۆنگەیەوە هەژمونی خۆیان بەسەر عێراقدا بسەپێنن.
نیەت و مامەڵەکردنی ئەوان بەرامبەرو لەگەڵ کورد دو لایەنە بوە، لەلایەک پێویستیان بە کورد بو بۆ بنیاتنانی دەوڵەتی سێکتاریزم و ئەوەی پێی دەڵێن دیموکراسیەت لە عێراق، لەلاکەی تریشەوە بەتێڕامانی ناسیۆنالیستە شۆڤینزمەکان مامەڵەی کوردیان کردوە کە زۆربەشیان سوننە مەزهەبن.
سەرکردە سیاسی و میلیشیاکانی شیعە راشکاوانە رایانگەیاندوە کە زۆربەی ناوچە دابڕێنراوەکان “سەرینی بەغدان”، ئەم ناوچانە لە مێژودا زۆرینەی شیعەنشینیان هەبوە، سەدام بەزەبری هێز گۆڕیویەتی، لە ئێستادا لە بەغدا ناتوانن بەئارامی و دڵنیاوە خەویان لێبکەوێت ئەگەر ئەو سەرینە لە دەستیاندا نەبێت.
ئیدارەی ترەمپ خاوەنی ئاراستەیەکی جێگیری سیاسی و فکری نیە، ئیدارەی دەوڵەت وەک بازرگانێکی گەورە دەکات، بۆیە مامەڵەی جیا لەگەڵ هەر روداوێکدا دەکات. یەکێک لە نیەتە جدیەکانی ترەمپ پەراوێزکردن و لاوازکردنی ئێرانە. بەهەڵسەنگاندنی راوێژکارە گەورەکانی لاوازکردنی هەژمونی ئێران بەسەر عێراقدا کلیلی ستراتیژیە بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە. لەم روانگایەوە هەوڵێکی جدیان دا کورد بۆ ئەو هاوکێشەیە راکێشن و گشتپرسیەکە دوابخەن، کاتێک سەرکردایەتی دەستڕۆیشتوی کورد گوێی لێ نەگرتن غەزەب گرتنی، ئەوان لە گەڵ ئێران خاڵێکی ستراتیژی هاوبەشیان هەیە ئەویش پاراستنی یەکپارچەیی عێراقە، بۆیە لە پرسی گشتپرسیەکەدا هاوڕا بون.
روداوەکانی (16)ی ئۆکتۆبەر ئاوێنەیەکی واقیعی تێکەڵاوبونی سروشت و ئەقڵیەتی سەرکردایەتی سیاسی کورد و رەوشی عێراقە لە نێو توێکڵە رەقەکانی هێزەکانی ناوچەکە و دنیادا.
روداوەکانی (16)ی ئۆکتۆبەر بۆچی؟
تاقمێکی کەم ئەزمون و کورتبین بێ گوێدانە بەرژەوەندیە باڵاکانی کورد خۆیان کردە دەسکەلای بەشێک لە ناحەزە سەرسەختەکانی کورد، ئەمان خەیاڵیان لای ئەوەبو چۆن تەسفیەی حساباتی کۆن و تازە لە گەڵ رکابەرەکانی مێژو و ئێستایان بکەن، چۆن پێگەی خۆیان بسەپێنن و بچەسپێنن، بۆ ئەو مەبەستەش بەئاسانی نزیکەی نیوەی خاکی باشوریان رادەستی هێزێکی مەزهەبی و شۆڤینیزمی فرە رەگەز کرد. ئەو هێزانەش بەپێرەوکردنی چەمکی “فرق تسد” جیاوازی بخوڵقێنە و حوکم بکە ئەو پاشکۆیەتیە کوردیەیان باش قۆستەوە.
سەرکردە ناودارە کۆچکردوەکانی کورد بۆ چرکەیەکیش بێت زاتی ئەوەیان نەکردوە بەقسەش بێت واز لە یەک میللیمەتری خاکی کوردستان بهێنن، بەڵام ئەم تاقمە بەکردار و بەپاساوی سوپەرپاوەری تەرەفی بەرامبەر وەک ئاوخواردنەوەیەک ئەو کارەیان کرد.
ئەگەر خوالێخۆشبو مەلا مستەفا پشتی لە کەرکوک بکردایە زۆر شتی دەست دەکەوت، خوالێخۆشبو مام جەلال توانی کەرکوک بخاتە ژێر رکێفی کورد و هێدی هێدی لە پراکتیکدا بەشێکی نەپچڕاو بێت لە حوکمڕانی کورد، خوالێخۆشبو کاک نەوشیروان لە گەڵ کاک مەسعود توانیان لە داڕشتنی دەستوری هەمیشەیی عێراق ئایندەی کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکانی تر بە ئیرادەی کوردەوە گرێبدەن، زیادە بۆ ئەمەش کاک نەوشیروان پرۆژەیەکی تۆکمەی بۆ سنورەکانی باشور لە گەڵ عێراق ئامادە کردبو تا ببنە قەڵغان و پشتێنێکی ئەمنی بۆ کورد، ئەوەی ئەم پرۆژەیەی رەتکردەوە دەسەڵاتدارە عێراقچیەکانی یەكێتی بون.
بەرەی رکابەر هەر وەک ئەم تاقمە نمونەی حوکمڕانی یاسایی و دەستپاکی نەبون، دەبێت چاوەڕوان بین چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم لێکترازانە گەورەیەدا دەکەن.
کورد لە مێژودا دلێرانە بەرامبەر بە دوژمن وەستاوەتەوە، شۆڕشی ئەیلول بە تاپر دەستی پێکرد، لە شۆڕشی هەڵساندنەوە دوای شکستی شۆڕشی ئەیلول، دەیان هەزار تێکۆشەر گیانی خۆیان بەخشیوە، چەندین داستانی قارەمانیان تۆمارکردوە، لە یەکەم دەرفەتی گونجاویشدا مەزنترین راپەرینیان لە مێژوی کورد و ناوچەکە بەرپاکردوە، بەرامبەر مەترسیەکانی تێرۆریزم بەرگریەکی خوێناوی بێ وێنەیان سەلماندوە.
ئێستا نەوەی نوێی دەسەڵاتدار لە سایەی مێژودا حەواونەتەوە، بەتوندی دەستیان بەو مێژوەوە گرتوە تا زۆر زو نەکەون، شەڕی ئەوان زۆر جیاوازە لەوەی باو و باپیرانیان. ئەمان ناتوانن هەڵگری هەست و حەز و خواست و ئازاری پێشمەرگەیەکی عاشقی دۆڵ و کێو و ئەشکەوتەکانی خەبات بن. زۆر ئەستەمە بتوانن تێبگەن لە برسیەتی نێو زریان و خەون بینین بەپارچە نانێکی رەقەوە.
ئەمان لە وردەکاریەکانی بەهاکانی خەبات و هزری نەتەوەیی رەسەن تێناگەن، بۆیە شەڕی ئەمان زۆر جیاوازە، ئەمان شەڕی بەدەستهێنانی دەسەڵاتی خۆیان دەکەن تا بۆیان بلوێت حوکمی کوردستان بکەن.
زۆربەی کورد مێژوی یەکە بەیەکەی ئەو دەستە و تاقمانە دەزانێت، ئێستا کاتی کولانەوەی ئەو برینانە نیە، کاتی هەڵسەنگاندنێکی واقیعی و دروستی روداوەکانە، سەردەمی نمایشکردنی روخساری راستەقینەی گەمەکەرەکان و نیەتی راستەقینەی پشت ئەو روداوانەیە، لە سەروی ئەمانەشەوە کارکردنی واقیعی و جدی بۆ دەرچون لە دۆخەکە بە کەمترین زەرەر بۆ کورد.
کورد لە باشور بۆ زیاتر لە چارەکە سەدەیەکە ئەزمونی سەخت و تاڵی لەگەڵ کاراکتەرەکانی ئەم دو بەرەیە هەیە، زۆربەیان ئەهلی چارە نین، ئێستا گرنگە بەرەیەک هەبێت و بەدەنگێکی بەرز بڵێت: تا ئێرە و بەس! چونکە ئەمانە هەرچۆنێک بیشکێننەوە لەوەدا نەماون بتوانن پرسی نەتەوەیی بەرەو کەناری ئارام ببەن.
لە بەرامبەر ئەم واقیعەدا هیچ پێویست بە پێچ و پەنا ناکات، ئەگەر کاری جدی و دروست نەکرێت جارێکی تر ئەم دەسەڵاتدارو تاقمە شکستخواردوانە موقەدەراتی میللەت دەگرنەوە دەست.، ئەوانیش بێ باکانە نە بایان بینیوە و نە باران وەک حەلیمە دەگەڕێنەوە سەر: “عادە کۆنەکەیان”.
