چیا عەباس
زۆربەی هێزەکانی کوردستان بەجۆش و خرۆشەوە ئامادەسازی بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەن، تەنانەت هەندێک تاقم و کەسانی سەرلێشێواو جورئەتی ئەوەیان کردوە بەپاساوی پوچەڵەوە لە حەشارگەی لیستە مەزهەبیە عەرەبیە شۆڤینزمەکان شەڕی بێهودەیی “عێراقچیەتیەکی موزەیەف” و “دیموکراسیەکی خەیاڵپڵاو” یش بەرپا بکەن. بەگشتی پێدەچێت چاوەڕوانیەکی زۆر لە سەر ئەو هەڵبژاردنانە هەڵچنرابێت.
بەشێکی تری چاوەڕوانیەکان بۆ سەلماندنی پێگەی جەماوەری چەند هێزێکە، بەتایبەت ئەوانەی بۆ یەکەمجارە لە سەر شانۆی سیاسی کوردستان کەوتونەتە کار، پرسیارەکە ئەوەیە لە کاتی بەدەستهێنانی ئەو پێگەیە چی لە دۆخی هەرێم و پەیوەندیەکان لە گەڵ بەغدا دەگۆڕن؟
لەلاکەی ترەوە بەگشتی سەقفی داواکاریەکانی هاوپەیمانی و لیستە کوردیەکان لە گەڕانەوە بۆ دواوە تێناپەرێت، هەر هۆکارێک زەمینەی ئەم پاشەکشەیە بێت هیچ لە سروشتی پەرتەوازەیی و فرە پەیامی نەتەوەیی و نیشتمانی کورد ناگۆڕێت.
گەڕانەوە بەکەمتریشەوە بۆ دۆخی پێش روداوەکان بە زۆربەی مەرجەکانی بەغدا، بۆ ساڵی ٢٠١٤ پێش بڕینی بودجە و موچە، بۆ ساتی پێش ریفراندۆم و پێش کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەر، گەڕانەوەی بچێک دەسەڵات بۆ کورد لە کەرکوک و ناوچە داگیرکراوەکانی تری کوردستان، کردنەوەی فرۆکەخانەکان و ئیدارەی هاوبەشی دەروازە و خاڵە سنوریەکانی تر، رادەستکردنی زۆربەی هەناردەکردنی نەوت بە سۆما. ئەمە لە کاتێکدا عەبادی لە چاوپێکەوتنێک لە گەڵ Patrick Cockburn’s لە رۆژی ٣٠ ئۆکتۆبەر لە رۆژنامەیThe Independent ی بەریتانی بڵاوکراوەتەوە باس لە جوتە سەرکەوتنی بەسەر داعش و کورد دەکات.
لە قسەکردنیدا نەرم و لەسەرخۆ بەڵام پێداگری دەکات لەوەی کۆتایی بەو سەربەخۆییە بهێنێت کە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ خۆی بەکاری دەهێنێت. لەو روەوە وتی: دەبێت هەمو خاڵە سنوریەکان لە ژێر کۆنترۆڵی تەواوی حکومەتی فیدراڵدا بێت، بە هێڵی گواستنەوەی نەوتی حکومەتی هەرێم کە بە فیشخابوردا دەروات.. کە کوردەکان هیوایان پێی هەبو سەربەخۆیی ئابوری بەدەست بهێنن، هەروەها خاڵی ابراهیم خلیل، فەمانبەرانی عێراق بەهەمان شێوە کۆنترۆڵی فرۆکەخانەکانی هەولێر و سلێمانی دەکەن.
عەبادی وتی رازی نابێت کارمەندانی عێراق حزورێکی سیمبۆڵیان لە خاڵە سنوریەکان هەبێت، دەبێت کۆنترۆڵی تەواوی سنورەکان و گەشتە نێودەوڵەتیەکان بکەن و جەختیشی کردەوە دەبێت ڤیزا پێڕەو بکرێت.
دەربارەی موچەی پێشمەرگە وتی: من ئامادەم موچەی ئەو پێشمەرگانە بدەم کە سەر بە حکومەتی فیدراڵن. ئەگەر ئەوان بیانەوێت هێزی لۆکاڵی بچوکیان هەبێت دەبێت خۆیام مەسارییفیان بدەن. راشیگەیاند نابێت حکومەتی هەرێم ببێتە بیرێکی بێ بن بۆ میزانیەی حکومەتی فیدراڵ. (کۆتایی بەشێک لە چاوپێکەوتنەکە).
بەکورتی هێزە کوردیەکان چاوەڕوانن لە بەرامبەر ئەم پاشەکشەکردنەدا بەغدا رەحمی بجوڵێت و بڕێک بودجە و موچە بنێرێت، بۆ باقی پرسەکان خوا گەورەیە.
چەند وانەیەک لە مێژودا
کورد لە شۆڕشی ئەیلول زۆر تەنیا بو، دەروازەکانی دنیا بەرویدا داخرابون، مامەڵە و سەوداکردن بەبزافە رزگاریخوازەکان لەو سەردەمەی شەری ساردا کارێکی زۆر ئاسایی زلهێزەکانی دنیا بو، حکومەتەکانی بەغدا زۆر بەهێز بون.
کاتێک لە ١٩٧٤ گەیشتە سەر جەوهەری مافە بنەرەتیەکانی کورد: دەسەڵاتەکانی ئۆتۆنۆمی و سنورەکانی، سەرکردایەتی شۆڕشی ئەیلول بە تەسلیمبون و چارەی نیوەچڵ رازی نەبو، جارێکی تر شۆرش بەردەوامبو تا لە ئازاری ١٩٧٥ بە پلانێکی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دوچاری شکستیان کرد.
ئەو سەردەمە کورد تەنها چەند زنجیرە شاخێک و چەند تولە رێگایەکی بەدەستەوە بو کە لە هەمو لایەکەوە گەمارۆ درابون، خاوەنی چەک و تفاق و تەقەمەنیە سەرەتاییەکان بو، سەدان هەزار ئاوارەی کورد لە کامپەکانی ئێران لە جەهرومەوە تا پشت مەریوان و ورمێ و شنۆ خزێنرابون، سەرچاوەی سەرەکی داهات فرۆشگاکانی شۆڕش بون، هێزی شەڕکەری ئاسمانی عێراق زۆر جەزرەبە وەشێن بو، هەر ساتێک رۆژنامەگەرێک یا چاودێرێکی بیانی لە خانەوە هەنگاوی بەرەو حاجی ئۆمەران بنایە کورد روگەش و ئومێدبەخش دەگەشایەوە… زەمینەی بنەرەتی ئەم هیوا و باوەربەخۆبونە ئیرادەی یەکگرتوی میللەت و دیدگای رون بو: کورد دەیزانی چی لە بەغدا دەوێت.
لە شۆڕشی هەڵساندنەوەی دوای شکست وێڕای دڕندەیی رژێمەکەی سەدام و کیمیاباران و ئەنفال داستانە مەزنەکانی خەباتی کورد لە مێژودا تێیدا سەلمێندراون، هەزاران شۆڕشگێڕ و خەباتکەر بە نانەرەقێکەوە سەربەرزانە وەک کەڵە مرۆڤ روبەروی مەرگ بونەتەوە، بۆ بستێکی نیشتمان لە بەستەڵەکانی قەندیلەوە تا بەردەڵانی و ئەشکەوتە تاریکەکانی شاخەکان و درک و داڵی دەشتەکان و چۆڵاییەکانی گەرمیان بەنێو رێگاکانی مەرگدا گوزەریان کردوە.
لە سەردەمی کۆڕەوەکەشدا بەرەی کوردستانی قبوڵی چارەی نیوەچڵ و نادیاری لە گەڵ بەغدا رەتکردەوە.
ئەم ئەزمونە مەزنانەی مێژو دەیسەلمێنن رێگای بنەڕەتی بۆ سەرکەوتن ئیرادە و پەیامی هاوبەش و سازش نەکردنە لە پرەنسیپەکانی کوردایەتی، بەپێچەوانەوە دەردەسەری و سەرگەردانی و پەرتەوازەیی دەبنە ئەو مۆتەکانەی بۆ دەیان ساڵ دەبێت کورد باجەکەی بدات.
ئێستا و ئومێد!
ماشاڵڵا ئێستا سەیربکەن، زۆربەی کوردستانمان بەدەستەوە بو ئارەزومەندانە نیوەی بە بەغدا بەخشرا، دەیان حیزب و رێکخراو و سەرکردە و بنکردەمان هەیە، کابینە و وەزارەت و هێزی پێشمەرگەی بێ ژمارە و پێشمەرگەی بندیوار و بندەستمان هەیە، چەک و تفاقی مۆدێرمان هەیە، کێڵگە نەوت و هێڵی نەوت و پاڵاوگەی نەوتمان هەیە، ملیارات دۆلار داهاتمانە، لە هەمو کون و قوژبنێکی دنیادا بەناو نوێنەرمان هەیە، دەیان کونسوڵخانە و فەرمانگا و سەدان کۆمپانیای بیانی حزوریان لە کوردستان هەیە، خاوەنی پەرڵەمان و بەناو دەزگا بنەرەتیەکانی حوکمرانین، دەیان نوێنەری هەڵبژێردراوی هەمە رەنگ و خواستمان لە بەغدا هەیە، لە خواش بەزیابێت سەرۆک کۆمارەکەمان کوردە و بەتەنیشتیشیەوە چەند شالیارێکی کورد تورەکەی نزا و دوعایان لە ملیان ئاڵاندوە.
سەرەڕای ئەم هەمو شتانە چەقمان بەستوە و سەرمان لێشێواوە، نە بۆ خۆمان و نە بۆ دنیای دەرەوە دیار نیە چیمان لە بەغدا دەوێت و چیمان پێدەکرێت.
ناشێت پرسیارێک لە خۆمان بکەین ئەمە بۆ وایە و بۆ وامان لێهاتوە؟ کام هێز و هاوپەیمان و لیست و سەرکردە وەڵامی ئەم پرسیارانەیان داوەتەوە، دەڵێن جارێ کاتی نیە، دوای عەمرەی بەغدا بیرێکی لێ دەکەینەوە.
با خۆمان گێل نەکەین تۆ و من هۆکارەکان دەزانین، لەوە گرنگتر ئەوەیە چۆن میللەت لەم میحنەتە گەورەیە رزگار بکرێت.
چی و چۆن بکەین؟
ئەوانەی حەماوەی عێراقچیەتیان بەرزبۆتەوە و دەهۆڵ بۆ هەڵبژاردن لێدەدەن و وەک سەرەتای فریادرەس نمایشی دەکەن، نەک لە گەڵ خۆیان و میللەتدا راستگۆ نین، بەڵکو ئایندەش بەلارێدا دەبەن.
من ناڵێم بایکۆتی هەڵبژاردنەکان بکەین، بەڵکو چۆن و بۆچی بەشداری بین؟
لە مەقامی یەکەمدا دەتوانین داوا لە هێزەکانی کورد بکەین دز و جەردە و دوڕو و کەسانی درۆزن و لەرزۆک و بەرژەوەندخواز دوربخەنەوە، کەسانی تێکدەر و گەندەڵ و خۆپەرست نەکەنە نوێنەری کورد، کۆمەڵێک زەوابتیان بۆ دانێن تا لانەدەن و پارە و پول و دەسکەوتەکانی بەغدا تەنها بۆ پرکردنی گیرفانی خۆیان نەبێت.
بۆ ئەوەی خەڵک چاودێر و بڕیاردەر بێت لە هەڵبژاردنی نوێنەرەکان، باشترە هاوڵاتیان پێشوەخت فلتەرێکی نیشتمانی و نەتەوەیی سازبکەن تا خەڵک بە هۆشیاریەکی بەرپرسانەوە دەنگ بە کاندیدەکان بدەن، بەم هەنگاوانە دەکرێت بەلایەنی کەمەوە دەستەیەک نوێنەرانی بوێر و پاکمان لە بەغدا هەبێت.
بەتەنیشت ئەمانەشەوە رێنماییان بکەن کار لە سەر چی بکەن، ئەو بەردە هەڵگرن کە بتوانن بیهاوێژن، فەرمانیان بدەنێ نەبنە بوقەی دەسەڵاتدارانی بەغدا و بەدەوریاندا سەمای “نیشتمانی” گەرم نەکەن، پەردەپۆشی سیاسەت و هەنگاوە نارەواکانیان بەرامبەر بە کورد نەکەن، شەرمەزاریان کەن کاتێک لە سەر حسابی کورد لە بەغدا لرف لێبدەن.
ناکرێت بۆ خاتری موچە و بودجە پشت لە زۆرینەی میللەتەکەمان لە کوردستان بکەین و هاوڵاتیانی دهۆک و سڵیمانی و هەولێر لە سەر حسابی کەرکوک و خانەقین و خورماتو و ناوچەکانی تر رازی بکرێن، بۆیە هاوسەنگیەک نێوان ئەرکە عێراقچیەتی و نەتەوەییەکان بدۆزنەوە.
بۆ نزیکەی سەدەیەکە کوردی ناوچە داگیرکراوەکان نرخی فاشیەت و شۆڤینزمی دەسەڵاتە جیاکانی بەغدا و شەڕە قێزەوەنە مەزهەبیەکان و هەڵە و بەحیزبکردنی بەها نەتەوەیی و کۆمەڵایەتیەکانیان لەلایەن دەسەڵاتدارانی کوردەوە دەدەن.
بیرکردنەوەی جدی لە چارەیەکی گونجاو و چەسپاو بۆ ئەم ناوچانە بربڕەی بزاڤی کوردایەتی زۆر تۆکمەتر دەکات، کاتێک ئەمە نەکرێت پارە و موچەی دنیاشمان بدەنێ لە چرکەیەکدا بە زیادەوە لێمان دەسێننەوە.
ئەگەر ئەمانە نەکرێن باشترە لە بری کروزانەوە لە پرۆسەی چەواشەکاری مەزهەبی بەغدا بکشێنەوە، ئەگەر هەر شەیدای زەنگی سەما و تورەکە پارەی بەغداشن زۆر باشترە راشکاوانە سەکی غەفران بۆ عەبادی ئیمزا بکەن و پێویست بەم هەرا و هەڵلا و شانۆگەریە ناکات، پێویست ناکات بەدەنگی خەڵک شەرعیەت بە خۆپەرستیان بدەن، با برۆن تا بەغدا شتێکیان پێبدات، چونکە عەبادی و هاومەزهەبەکانی بڕیاریان داوە ئەمجارە مامەڵەی زۆر جیاواز لە رابوردو لە گەڵ کورد دەکەن.
ئەوە کەوتۆتە سەر کاراکتەرەکان چەند دەتوانن و دەیانەوێت سەربەرز و شکۆدار بن و چەند لەرزۆک و پاشکۆش.
