د. ئیسماعیل نامیق
ئەم دۆخەى کوردى باشورى کوردستانى تێکەوتوە، راستە مەسعود بارزانى بەرپرسیارى سەرەکی و یەکەمە لێى، بەڵام بەتەنها ئەو بەرپرسیار نیە، بەڵکو هەمو ئەو کەس ولایەنانەش بەرپرسیارن کە بیست وشەش ساڵە حوکمێکى بێسەروبەرى ئەم هەرێمەیان کردوە، هیچیان نیە شانازى پێوە بکەن، نە ژێرخانێکى ئابوری باشیان دروستکرد، نە ژیانى خەڵکیان خۆشکرد، رێگربون لە دروستبونى سیستم ودامەزراوە، ئەوەى کردویانە، بریتی بوە لەدەستەو دەستە گەرایى، لەشێوەى گروپى مافیایى وچەتەگەرایى بەئەزمون لەگەندەڵى و داپڵوسین و تیرۆر وشکاندنى شکۆو کەرامەتى هاوڵاتیانى کوردستان، تا سەرەنجام ئەو قەناعەتەیان لاى دۆستە دیموکراسیخوازەکانمان دروستکرد، کە کورد ناتوانێ حوکمى خۆى بکات ولەناو یەکدا خۆخۆرن، وەکو ئەوەى لەساڵى (1919) وەزیرى دەرەوەى بەریتانیا سەبارەت بە عەرەب بۆ حکومەتەکەى نوسیبو: ((عەرەب نابێت دەوڵەتیان هەبێت، چونکە تواناى خۆبەڕێوەبردنیان نیە، ئەگەر دەوڵەتیان بۆ دروست بکەین یەکترى ئەخۆن)). رەنگە ئێستا هەمان قەناعەتیان لەسەر کوردیش بۆ دروست بوبێ، بۆیە لە گەڵ دروستکردنى دەوڵەتى کوردیدا نەبون.
لەهەمان کاتدا هەمو ئەو پارت وکەسایەتیە سیاسیانەش تاوانبار وبەرپرسیارن، کە پیرمامیان کردبو بەدیوەخان بۆ وێنەگرتنێک لەگەڵ مسعود بارزانیدا هەزار قسەى ناڕەواو بێ مانایان ئەکرد، تا هەنگاوێک زیاتر خۆیان نزیک بکەنەوەو دەسکەوتێکى مادى زیاتر بەدەست بهێنن، کەچى ئێستا خۆیان بێدەنگ کردوە، بون بە کەڕەى شەربەت ئەڵێى نەبایان دیوە نەباران!!! تاوانبارتر لەمانە ئەو پارت وکەسایەتیە سیاسیانەیە، کە لەروکەشدا و بۆ راکێشانى سۆزى جەماوەر پرۆژە یاسایان پێشکەش ئەکرد بۆ دەستبەرداربونى کاک مەسعود لەپۆستەکەى یان بەلایەنى کەمەوە کەمکردنەوەى دەسەڵاتەکانى و جێگیرکردنى سیستمى پەرلەمانى، کەچى لەژێرەوە لەگەڵیدا رێکدەکەوتن وبەدڵ وبەگیان پشتگیرى پرۆژە وبڕیارە هەڵەکانى ئەو زاتەیان ئەکرد، ببون بە سورەى بەر لەشکرى ریفراندۆم، لێرەو لەوێش رایاندەگەیاند، کاک مەسعود رابەرو سەرکردەیەکى پێویستە ودەبێـت بمێنێتەوە. لەو کاتەى لەگەڵ گۆڕاندا پرۆژەیان پێشکەش دەکرد وایان پیشاندەدا هاوپەیمانن، لەهەمان کاتدا بە ئاشکراو بەپەنهان بەزمانێکى پڕ لە دوڕویى سیاسى دەیانوت گۆڕان عینادە وبەهیچ رازى نیە، حەق بە کاک مەسعود وپارتیە. بەپێى بنەما ئاسمانیەکان کارى ئەمانە پێى دەوترێـت دوڕویى، سزاکەشى لە بێباوەڕیى قورسترە، چونکە ئەمانە دوجار فێڵیان کردوە، یەکەم فیڵیان لە خۆیان وکاک مەسعود کردوە، دوەم فێڵیان لەگۆڕان وخەڵک کردوە، ئەوەش دەرەنجامەکەیەتى کەدەیبینین.
بەڵام ئەمانە ئەوەندە رو قایمن لە قسەى خۆیان ناکەون، پێش هەمو کەس دەڵێن بڕیارى ریفراندۆم هەڵە بو، یان دەڵێن، ئەگەر ریفراندۆم نەشکرایە هەر هەمان ئەنجام چاوەڕێى دەکردین. بۆیەنابێـت رێز لەم جۆرە سیاسیانە بگرین و گوێ لەقسەکانیان بگرین، رەنگە ئەمانە لە شان وشەوکەت وقسەکردندا سەرنجڕاکیش بن، بەڵام راستگۆ نین، بۆیە نابێـت هیچ کاتێک سەنگ وقورسایى بۆ گفتار ورەفتاریان دابنرێت، چونکە ئەمانە بەشێکى گەورەن لەو نەهامەتیانەى بەسەر گەلەکەماندا هاتوە، لەجیاتى سەیرکردنى ئەمانە وێنەگرتن لە گەڵیاندا، سەیرى دیمەنێکى جوانتر بکرێت وێنەى لەتەکدا بگیرێـت باشترە، با ئەمانە تەنیا بن وبیر لە هەڵەى خۆیان بکەنەوە وبەهاى راستەقینەى خۆیان بزانن.
یەکێکى تر لەوانەى بەشى خۆى لە بەرپرسیارێتى دەکەوێتە ئەستۆ، ئەو رۆشنبیر ونوسەر وخاوەن بڕوانامانەیە، کە لەپێناو دەسکەوتێکى مادى هیچدا، ئامادەبونە بەردەوام کوێرانەو سەرسەختانە بەرگرى لە بڕیار وکارە هەڵەکانى دەسەڵاتداران بکەن، بێ گوێدانە ئەنجامەکەى، ئەم جۆرە بەرگریکردنە لە بڕیارى ریفراندۆمدا بەڕونى هەستى پێدەکرا، بۆیە نابێت ئەمانەش دەستخۆشیان لێ بکرێت، بەڵکو دەبێـت سەرزەنشت بکرێن، چونکە بەجۆرێک لەجۆرەکان بەشداربونە لەو حوکمە بێسەروبەرەى کوردستانى بەم رۆژە گەیاندوە، تا چیتر بەردەوام نەبن لەبەلارێدابردنى دەسەڵاتداران.
ئێستا پرسیارى جەوهەرى ئەوەیە، بۆچى ئەمریکا هەمو ململانێکانى لەگەڵ ئێران وتورکیا وەلانا وپشتگیرى عەبادی کرد، تا دەسەڵاتى خۆى بسەپێنێ بەسەر ئەو ناوچانەى کوردستاندا، کە لە ساڵى (1991) هیچ سەرۆکێکى عێراق نەیتوانیوە تەنانەت پیایاندا تێپەڕێت؟ لەراستیدا ئەوکاتەى عەبادى بو بەسەرۆکى ئەنجومەنى وەزیران، منیش وەکو زورێک لە چاودێرانى سیاسى گومانم ئەبرد نەتوانێت تاکۆتایى ماوەکەى بەردەوام بێت، چونکە لەدۆخیکدا بو کەس ئیرەی پێ نەئەبرد، دەسەڵاتى تەنها بەسەر نزیکەى نیوەى عێراقدا هەبو، بەڵام بەکارەکانى هەمو پێشبینیەکانى پێچەوانەکردەوە، ئێستا عێراق سوپایەکى بەهێزى هەیە، عەبادیش دەسەڵاتى بەسەر هەمو عێراقدا سەپاندوە، ئەم پشتگیریەى ئەمریکاش بۆ عەبادى لەوەوە سەرچاوەى گرتوە، عەبادى خۆى کەسێکى تەکنۆکراتە، بەرێگەیەکى دیموکراسى ولەسیستمێکى پەرلەمانیدا هاتۆتە پێشەوە، راستە سەربەمەزهەبى شیعەیە، بەڵام پابەندى خۆى دەربڕیوە بە یاساوە، ترسى ئەوەى لێ ناکرێت بەرەو دیکتاتۆر بون هەنگاو بنێت، ئەمە ماناى وانیە کارەکانى تەواو یاسایین، چەندین تێبینی جدیان لەسەرە، بەڵام ئەوەى رونە، عەبادى رێزى لەدامەزراوە شەرعیەکانى وڵات گرتوە، ئەو پەرلەمانەى شەرعیەتى لێوە وەرگرتوە، نەچو دایبخات، بەپێچەوانەوە رێگرى لەوانەکرد کە ویستیان دایبخەن، پاشان چو لە بەردەم پەرلەمانتارندا راوەستا، رونکردنەوەى خۆیدا، رەخنەکانیانى قبوڵکرد، پابەند بو بەبڕیارەکانیان، لەکۆتایدا سەرکەوت. کەچى لەکوردستاندا پەرلەمان داخرا، سوکایەتى پێکرا، دیوەخان جێگەى گرتەوە، پاشان پرسە گورگانەیەکى پێکرا، لەکۆتایدا بەگورگان خوارد دراین. ئەمەریکا راستە پارێزگارى لە بەرژەوەندیەکانى خۆى دەکات، بەڵام لەهەمان کاتدا پشتگیرى لە بڵاوکردنەوەى بەها دیموکراسیەکانیش دەکات. کەواتە هۆکارى بەهێزبونى عەبادى و سەرکەوتنى لەو هەمو شەڕو ململانێیەدا ئەوەندە قورس وشاراوە نیە، کە کەس هەستى پێنەکات، بەڵکو بریتیە لەو هەنگاوە گەورانەى لە حوکمڕانیدا هاویشتونى.
پرسیارێکى دیکەى گرنگ ئەوەیە، چارەنوسى باشورى کوردستان بەرەو کوێ؟ ئایا کورد دۆستى ماوە تا بەرگرى لە قەوارەکەى بکات؟ نابێت نکۆڵى لەو راستیە بکەین، لە ساڵى (1991) کورد دۆستە رۆژئاوایەکانى پاراستوێتى، لەشەڕى داعشیشدا هەر ئەوانبون فریاى کورد وقەوارەکەى کەوتن. لە کێشەى دەستبەردارنەبونى مەسعود بارزانى لەپۆستى سەرۆکى هەرێم، هەر کاتێک نوێنەرى ئەو وڵاتانە سەردانى گۆڕانیان دەکرد، پرسیارى بەردەوامى ئێمە لێیان ئەمەبو: ئێوە دۆستى کوردن، ئێمە لە ئێستادا پشتگیرى لەسەروەرى یاسا دەکەین لەپێناو بەرژەوەندى کوردستانێکى بەهێزدا، بۆ ئێوە لەم بابەتدا پشتگیریمان ناکەن وهاوکار نین بۆ دەستبەرداربونى کاک مەسعود؟ ئەوان بەردەوام وەڵامەکەیان ئەوەبو، ئەیانوت ئێمە پشتگیرى لەسەروەرى یاسا ئەکەین، ئەوەى ئێوەش بەرگرى لێئەکەن، دۆزێکى رەواو پیرۆزە، بەڵام پێویستى بەئارامگرى وکات هەیە، ئەیانوت، ئێمە دەست وەرنادەینە کێشە ناوخۆیەکانتان، بەڵام رێگەش نادەین، ئێوە لەپرسى بەرگریکردن لەدیموکراسی زیانتان لێبکەوێت، وەکو ئەوەى بەشێوەیەکى ناڕاستەوخۆ پێمان بڵێن پشتگیریتان دەکەین، گۆڕان لەو پەیامە تێگەیشتبو بۆیە زیاتر پێداگر بو لەسەر دەستبەرداربونى کاک مەسعود، چونکە ئەوە بابەتێکى چارەنوسسازو یەکلاکەرەوەى دیموکراسى بو لاى گۆڕان، تا ئەنجامەکەى بەو شێوەیە کەوتەوە، کە گۆڕان وزۆربەى خەڵکى کوردستان دەیانویست.
ئێستا کوردستان لەخراپترین دۆخدایە، هاوڵاتیانیش مافى خۆیانە بەدواى فریادرەسێکدا وێڵ بن، تا لەزوترین کاتدا دۆخى گوزەرانیان باشتر بکات، بۆ ئەوەش بزوتنەوەى گۆڕان بە ئەڵتەرناتیڤ ئەزانن، بۆیە زۆربەى داواکارى وفشارەکان روبەڕوى گۆڕان بۆتەوە، لەبەرامبەریشدا گۆڕان بە ئەرکى خۆى دەزانێت، لەسۆنگەى تێگەیشتنى لە سیاسەتى ناوچەکەو جیهان و ئەو شێوازى کارکردنەى کە هەڵآ بژاردوە، وە بەخوێندنەوەو حسابکردن بۆ ئەو بەڵێنانەى دۆستەکانى کورد پێیان داوە، بەرگریەکى ژیرانە لەچارەنوسى کورد بکات وەکو دۆزێکى دەستورى رەوا، لەهەمان کاتدا بەرژەوەندیەکانى هاوڵاتیان لەبەر چاوبگرێت، نەک تەنها لە ئێستادا بەڵکو بۆ ئایندەیەکى دوریش، هەمو ئەمانە بە ئامانجى ئەوەى لە داهاتویەکى نزیکدا بتوانرێت، لەسێبەرى سیستمێکى حوکمڕانى باشدا، بەپرۆسەیەکى دیموکراسى کەسێکى تەکنۆکرات هاوشێوەى عەبادى بکرێت بەسەرۆکى حکومەت، بەدەر لەکاریگەرى بنەماڵەیى. بەگوێرەى ئەو بەڵێنانەى پێمان دراوە دۆستەکانمان پشتیوان وهاوکارمان دەبن بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، گەیشتنیش بەو ئامانجە بەدڵنیایەوە جارێکى تر کورد بەگوڕ وتینێکى زیاترەوە هەڵدەسێنیتەوەو دەیکات بە براوەى یەکەم، هەریەکەمان بەئەندازەى کاریگەرى خۆى دەتوانێـت بەشداربێت، لەبەدیهێنانى ئەو ئامانجەدا، گۆڕانیش چۆن لەکێشەى دەستبەردارنەبونى کاک مەسعودا پشو درێژ وپێداگر بو، لەمەشدا هەر وادەبێ، چونکە ئامانجەکەى لا رونەو بەدیهاتنیشى نزیکە.
