(سبەی):
مەریوان وریان قانع رایدەگەیەنێت؛ ئێستا کاتی وازهێنانی نوخبەی سیاسی دەسەڵاتدارە لە هەرێمی کوردستان و ئەگەر زو فریای ئەو دۆخە نەکەوین، پێگەکە لاوازتر دەبێت و کێشەکان قوڵتر دەبنەوە.
مەریوان وریا قانع، نوسەر و روناکبیر لەم چاوپێکەوتنەیدا لەگەڵ کەناڵی کەی ئێن ئێن، ئاماژە بەوە دەکات، بەبێ فشاری بەردەوام لەسەر ئەو نوخبە حوکمڕانەی ئەمڕۆ لە کوردستاندا هەن، چاوەڕوانی هیچ جۆرە گۆڕانکارییەک ناکرێت و دەڵێت: کاتی ئەوە هاتوە ئەمانە واز بهێنن، بەڵام کە وازناهێنن لەبەرئەوەیە فشاری تەواویان لەسەر نیە.
هەروەک دەڵێت: زیاتر لە کارتێک بەدەستەوە هەیە، ئەوەی ئەمڕۆ پێویستە دروستکردنی بەرەیەکی نوێیە، بەڵام کێشەکە لەوەدایە سستییەکی سیاسی زۆر ناخۆش هەیە، بەداخەوە ئەو ئیرادە سیاسییەی کە دەبوایە ئامادەو دیار بێت تا ئەم کاتە نادیارە.
دەقی چاوپێکەوتنەکە
* پرسیاری گەرم و جدی ئەمڕۆ لە گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی کوردستان و ناوچەکەش، وازهێنانی بارزانیە، ئایا وەک ئێوە لە نوسینەکەتاندا ئاماژەتان پێکردوە وازهێنانی بارزانی کۆتایی هەمو شتەکانە یاخود بە وازهێنانی بارزانی چی لە دنیا و سیاسەتی ئێمە دەگۆڕێت؟
مەریوان وریا قانع: وازهێنانی بارزانی بێگومان کۆتایی کێشەکانی هەرێم نییە، و تەنانەت سەرەتای دەستپێکردنی کۆمەڵێک پرۆسەی سیاسی نوێ نییە لە هەرێمدا، هەمومان دەزانین دەستلەکارکێشانەوەکەی لەژێر فشاری دەرەکیدایەو لە ژێر زەخت و فشاری ئەو هێزە ئیقلیمیانەو ئەو هێزە نێودەوڵەتیانەدایە کە نایانەوێت وەک بکەرێکی سیاسی مامەڵە لەگەڵ بارزانی. بکەن بەهەرحاڵ هەرچٶنێک بێت و سەرچاوەی دەستلەکارکێشانەوەی بارزانی لە هەر شوێنێکەوە هاتبێت، لەوەدا خاڵێکی پۆزەتیڤە کە ئێمە دەتوانین ئەم دەستلەکارکێشانەوەیە وەک سەرەتایەکی تازە و وەک بڕیارێکی نیمچە عەقڵانی مامەڵەی لەگەڵدا بکەین، کە ئەڵێم بڕیارێکی نیمچە عەقڵانی، مەبەستم لەوەیە کە ئەم دەستلەکارکێشانەوەیە بەرەنجامی تەحەمول و بیرکردنەوەی کۆمەڵێک بڕیاری ستراتیژی هەڵەی کوشندە نییە، بەڵکو بەرەنجامی فشاری دەرەکییە لە ئەساسدا دەستلەکارکێشانەوەکە لە بەخۆداچونەوە و رەخنەگرتن لە سیاسەتی هەڵە و بڕیاری هەڵەی سەرکردایەتی کوردا نییە، ئەوەندەی کە فشارێکی دەرەکییە.
بەڵام بەهەرحاڵ ئەم سەرەتا تازەیە دەشێت ئێمە وەک بەگەڕ خستنی هەندێک پرۆسەی سیاسی لە هەرێمدا لێی بڕوانین، ئەگەرچی شێوازی دەستلەکارکێشانەوەکەی زۆر ناڕونەو لە نامەکەیدا کە ناردی بۆ پەرلەمانی کوردستان کۆمەڵێک شتی باس کردوە کە هەر هەمویان بە بۆجونی من رێگریی گەورە دروست دەکەن ، یەکێک لەوانە رێگرتنە لە هەموارکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم کە لە نامەکەیدا باسی کردوە و دواجار دابەشکردنێکی سەیری دەسەڵاتەکان بەسەر تەوەرەکانی دیکەی دەسەڵاتدا لە هەرێمی کوردستان و ئەوانە هەموی کێشەی گەورەی تێدایە، بەڵام خاڵی پۆزەتیڤ وەک وتم دەکرێت لەوەدا ببینین کە ئەمە دۆخێکە کە یەکێک لە بکەرە هەرە سەرەکییەکانی سیاسەتکردن لە کوردستاندا دەست لەکار دەکێشێتەوە، بکەرێکی سیاسی کە لە راستیدا هەمو بکەرەکانی دیکە لەدەوری ئەودا دروست کراوە، واتە ئێمە کە تا ئێستا دەستورمان نییە لە هەرێمی کوردستاندا، پەیوەندیی بە پێگەی بارزانییەوە هەبو لە رەشنوسی دەستوری هەرێمدا تاکو ئێستا کە سیستمەکەمان نەبوە بە سیستمێکی پەرلەمانی پەیوەندیی بە خواستی بارزانییەوە هەبوە بۆ ئەوەی راستەوخۆ لە ناو خەڵکەوە هەڵببژێردرێت.
بەشێکی تریش تەنانەت لەو پێگانەی لە هەرێمی کوردستان دروست کراوە لە هەرێمدا، وەک پێگەی کوڕەکەی، پەیوەندیی بە ململانێی دەسەڵاتی ناو خێزانی بارزانییەوە هەیە بە کورتییەکەی ئێمە لە ساڵی (2005)ەوە لەبەردەم بکەرێکی سیاسیداین تا کە تا ئێستا سەرۆکی هەرێم بوە کە سەرجەمی سیستمە سیاسییەکە بەدەوری ئەودا دروست کراوە و سەرجەم کاری سیستمە سیاسییەکە خراوەتە خزمەتی مانەوەی پێگەی ئەو وەک بکەری ژمارە یەکی سیاسەتکردن لە کوردستاندا.
* پێتان وایە بە وازهێنانی بارزانی بە جۆرێک لە جۆرەکان کۆتایی قۆناغی ئەو نوخبە سیاسیە دەسەڵاتدارەیە لە هەرێمی کوردستان کە بەڕێزت باسی دەکەیت؟ واتا زۆربەی کێشەکان بە بارزانییەوە هەڵدەواسرێت، ئێوە پێتان وایە بە وازهێنانی ئەو قەیرانەکان لە هەرێمی کوردستان کۆتایی پێدێت؟
مەریوان وریا قانع: کۆتایی نایەت، چونکە دیار نییە بارزانی دوای ئەمە چی دەکات، ئەوەی ئێمە ئێستا لە ناو پارتیدا گوێمان لێدەبێت و بە پێی ئەو هەواڵانەی پێمان دەگات، بە تەمان پێگەیەکی بۆ دروست بکەن وەک پێگەی سیستانی لە ناو سیستمی شیعەگەرایی لە عێراقدا، واتا پێگەیەکی بۆ دروست بکەن لە دەرەوەی سەرۆکایەتی هەرێم و دەرەوەی دەزگاکانی حکومڕانیدا و بیکەن بە مەرجەعێکی سیاسی گەورە و هەمو بڕیارە ستراتیژییەکان جارێکی دیکە بچێتەوە بەردەستی ئەو و لە راستیدا وازهێنانەکەی بارزانی لە ئێستادا وازهێنانێکی بە تەواوەتی رون نییە و ئێمە نازانین ئەم بکەرە سیاسییە لە رۆژانی داهاتو و لە مانگەکانی داهاتودا چکارە دەبێت و خەریکی چی دەبێت، ئەمە خاڵێکە و خاڵی دوەم، بەڵام ئەگەر هات و وازهێنانەکە وازهێنانێکی راستەقینە بێت و وەک خۆی دەڵێت ئەم پیاوە ببێت بە پێشمەرگەیەکی سادە، واتە لە ماڵەکەی خۆیدا دابنیشێت و چاودێریی هەواڵەکانی کوردستان بکات و جاروبار ئەگەر رایەک یان بوچونێکی هەبو و وەک رێنوێنی، رێنوێنییەک بکات کە هێزی یاسایی و جێبەجێکردنی نەبێت و بیدات بە سەرۆکایەتی هەرێم و سەرۆکایەتی حکومەت یان وەزیرەکان، ئەمە شتێکی باشە، بەڵام ئەگەر ئەو پێگەکەی خۆی وەک پێگەیەکی ناڕەسمی لە دەرەوەی دام و دەزگا و دامەزراوەکانی حکومڕانیدا بەکارهێنا و قسەکانی دیسانەوە حوکمی یاساییان هەبو دەستنیشانی سیاسەتی هەرێم بکات، بێگومان ئێمە لەبەردەم کارەساتێکی سیاسی گەورەترداین، لەجیاتی ئەوەی ئەو دەزگایانەی لە دەرەوەی دەسەڵاتی حکومەتدان بگەڕێنینەوە ناو پەرلەمان و بیانگەڕێنینەوە ژێر پێگە و بەهای یاسایەکی دیاریکراو، بەڵام ئێمە شتێکی تر دروست دەکەین لە دەرەوەی هەمو ئەم شتانەدا کە قابیلی لێپرسینەوە نەبێت و قابیلی ئەوە نەبێت کە یاسایەک لە هەڵە و راستییەکانی بپرسێتەوە، ئەو کاتە کێشەی گەورەترمان بۆ دروست دەبێت.
خاڵێکی دیکە ئەوەیە ئەو دۆخەی ئەمڕۆی هەرێمی کوردستان بەری کارکردنێکی خراپی سیاسەتە لە کوردستاندا بۆ ماوەی یەک چارەکە سەدە واتە ئەمانە (26) ساڵە دروست کردوە کە ئەمڕۆ لە هەمو ئاستەکانیدا قەیرانی گەورە گەورەی تێدایە، لە ئاستی ئابوری، سیاسی و، سەربازیی، پەیوەندییە دەرەکییەکان، لە ئاستی پەیوەندی ناوخۆیی حیزبە سیاسییەکان لە کوردستاندا هەموی قەیرانی گەورە گەورەیان تێدایە و رۆیشتنی بارزانی واتای کۆتایی ئەم قەیرانانە نییە، بەڵام ئەگەر رۆیشتنی بارزانی رۆیشتنێکی راستەقینە بێت، واتای رزگارکردنی سیستمەکەیە لە یەکێک لەو بکەرانەی کە دەستنیشانی ئەوەی دەکرد کە ئەم سیستمە چۆن کار بکات و دەستنیشانی ئەوەی دەکرد کە یاساکان چۆن رێکبخرێت و دەستنیشانی ئەوەی دەکرد کە پەیوەندییە سیاسییەکانی هەرێم و دنیای دەرەوە و پەیوەندیی هێزە سیاسییەکانی ناو کوردستان چۆن بێت چۆن نەبێت واتە فشارێکی ئێجگار گەورە لە سەر سیستمەکە لادەچێت و وا دەکات بواری دەستکاریکردنی خاڵە خراپ و لاوازەکانی سیستمەکە لە ئارادا بێت، بەڵام هەمو ئەمانە بە شێوەی ئۆتۆماتیکی دروست نابن و ئەمانە هەموی پێویستی بە خەباتی سیاسی و بڕیاری سیاسی هەیە.
* بەڕێزت لە نوسینەکەتدا ئاماژەت بەوە کردوە کە بارزانی بکەری ژمارە یەکی هەمو ئەو شکست و قەیرانانەیە کە لە هەرێمی کوردستان و لەو سیستمە سیاسییەدایە و باس لەوە دەکەیت بەڕێزت کە بارزانی جارێکی دیکە بە فۆرمێکی دیکەوە بێتەوە و وەک مەرجەع، پێتوایە قۆناغی دوای (16)ی ئۆکتۆبەر و ئەو روداو و کارەساتە گەورەیەی بەسەر کوردستاندا هات و روداوی دوای بارزانی، گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی کوردستان قبوڵی ئەو شێواز و فۆرمە دەکات کە پێشتر هەبوە، پێتوانییە ئیتر خەڵکی چیتر جارێکی دیکە ئەو فۆرمەیان قبوڵ نییە و پێتوایە بە وازهێنانی بارزانی ئەو جۆرە فۆرمە کۆتایی دەێت؟
مەریوان وریا قانع: کێشەکە لەوەدایە کە ئێمە چاوەڕوانی ئەوە بکەین شتەکان خۆیان بە ئۆتۆماتیکی بڕۆن و ئێمە جۆرێک لە ناڕەزایەتیمان هەیە بەرامبەر بەم شێوازە لە حکومڕانی و بە حوکمی ئەوەی ناڕەزایەتی هەیە، خۆی لە خۆیادا هەڵدەوەشێتەوە و ئێمە دەچینە قۆناغێکی دیکەوە، ئەم روانینە، روانینێکی هەڵەیە بەڕاستی واتا تۆ بۆ ئەوەی گۆڕانی سیاسی دروست بکەیت پێویستت بە بکەری سیاسی هەیە، پێویستت بە بەرنامەی سیاسی هەیە و پێویستت بە بەرەی سیاسی تازە هەیە و ئەمانە لە راستیدا لە هەرێمدا یا نین یان زۆر سستن یان هەمو گەمەکەرە سیاسییەکان لە یەکتری بەدگومانن یان کەوتونەتە کۆمەڵێک خەونی سیاسی بچوک و کۆمەڵێک کێشەی سایکۆلۆژی کە پەیوندیی بە رابردوی بەشیکی زۆری ئەو بکەرانەوە هەیە رێگرە لە دروستبونی ئەڵتەرناتیڤ کە ئەمڕۆ توانای دروستبونیان هەیە. خاڵێکی دیکەی گرنگ ئەوەیە، ئێمە لە مێژوی خۆماندا چەندان کارەساتی گەورەمان بینیوە، خاڵمان بینیوە کە تێیدا چاوەڕێ ئەوە دەکەیت کە سیاسەتی کوردی سەرلەنوێ بە شێوازێکی دیکە کار بکات و کۆمەڵگای ئێمە بەشێکی زۆری ئەو خراپەکارییانە قبوڵ نەکات، بەڵام دەبینین ئەو سیاسەتە توانای بەردەوامبونی هەبوەو تونای خۆبەرهەمهێنانەوەی هەبوە، بۆ نمونە کارەساتی هەرەسی (75)مان بەسەر هات بەدوای ئەو هەرەسەدا بەشی زۆری ئەو بکەرە سیاسییانەی کە بەشداربون لە هەرەسەکەدا دواجار بونەوە بە بکەری سیاسی ناو قۆناغی دوای هەرەس، ئێمە (31)ی ئابمان هەیەو دواتر بە گەڕانەوەی بەعسییەکان بۆ هەولێرو داگیرکردنی پەرلەمان و لەولاشەوە بە هاتنی ئێران لەگەڵ هێزەکانی یەکێتی، ئێمە گەیشتینە قۆناغێک کە پێمان وابو دوای ئەمە ئیتر کۆمەڵگای ئێمە پێویستی هەیە رێگر بێت لە دوبارەبونەوەی لەم شێوازانەی سەرچاوەی خراپکارییەکان، بەڵام بە حوکمی ئەوەی بکەری سیاسی بتوانێت بەرامبەر ئەم دۆخە بوەستێت و ئەڵتەرناتیڤی هەبێت و بیر لە شێوازیکی دیکەی حکومڕانی بکرێتەوە، تەماشامان کرد ئەمانە بەردەوامن لەم شێوەیە و ئێستاش هەمان دۆخە.
* ئێستاش بکەری دیکەی سیاسی نییە؟
مەریوان وریا قانع: کێشەکە لەوەدایە هەندێک جوڵەی سیاسی هەیە و کۆمەڵێک هێز لەیەکتر نزیک ببنەوە و هەوڵی ئەوە بدەن بەرنامەی سیاسییان هەبێت و بەرەی سیاسی دروست بکەن و ببنە جەمسەرێکی تازە لە ناو سیاسەتی کوردیدا، بەڵام لە راستیدا ئەو بەرەیە تا ئەمڕۆ زۆر لاوازە و بی پلانە و کۆمەڵگا نایبینێت.
* لاوازییەکانیان چییە؟
مەریوان وریا قانع: من قەناعەتم بەوە هەیە زیاتر لە کارتێک بەدەستەوە هەیە، یەکێک لە هەرە سەرەکییەکانی کارتەکان بریتییە لەو ناڕەزایەتییەی کە تۆ باست کرد، واتە ئێمە ئەمڕۆ لە راستییەکی سیاسیداین کە تێیدا زۆربەی خەڵکی کوردستان ئاگادارن و نیوەی ئەو خاکەی کە بە بەشێک لە خاکی کوردستانی دەزانین لەدەستمان داوە و دۆخێکی ئابوریمان دروست کردوە کە کەس بەغیلیمان پێنابات لە ناوچەکەدا، لەڕوی سیاسییەوە کێشەی گەورەمان هەیە، ریفراندۆمێکمان کرد کە بوە هۆی لاوازبونێکی ستراتیژی پێگەی کورد لە عێراق و ناوچەکەدا و بە زۆر مانا گەڕانەوەیە بۆ حوکمی زاتی بۆ قۆناغی مەجلیسە تەنفیزییەکەی سەدام حسێن کە بە درێژایی ساڵانی 70 و 80 ئێمە لە کوردستاندا بینیومانە، ئەمانە هەموی جۆرێک لە ناڕەزایەتی و جۆرێک لە توڕەبونی لە ناو خەڵکی کوردستاندا دروست کردوە، ئەم توڕەبون و ناڕەزایەتییە دەکرێت کاری لەسەر بکرێت، بەڵام کار لەسەر کردن بەوە نابێت کە تۆ لە ژورەکەی خۆتدا دابنیشیت و چاوەڕوانی ئەوە بیت خەڵک بچێتە سەرجادە و خەڵک ببێتە هێزێکی فشار بۆسەر ئەم دەسەڵاتدارانە.
* فشارەکان چۆن دەکرێت و میکانیزمەکانی چین؟
مەریوان وریا قانع: بەبێ فشاری بەردەوام لەسەر ئەو نوخبە حوکمڕانەی ئەمڕۆ لە کوردستاندا هەن، چاوەروانی هیچ جۆرە گۆڕانکارییەک ناکرێت، واتە دەبێت لەوە تێبگەین کە ئەمە بەم شێوەیە واتە چاوەڕوانی ئەمانە نەکرێت کە بەرپرسیار بن و توانای تەحەمولکردن و ئەخلاقیاتی بەرپرسیاریتیی ئەو هەڵە ستراتیژییە گەورانەیان هەبێت کە لە ساڵانی رابردودا کردویانە، بۆیە دەبێت ئەو شتانە چیبن کە لەبەردەم کۆمەڵگەی ئێمەدا هەیە؟ یەکەمیان بەشێکی زۆری ئەم کۆمەڵگەیەی ئێمە ئەمڕۆکە بە هێزە سیاسییەکانیشەوە زەرەریان پێگەیشتوە و پەراوێزخراون بەهۆی ئەم شێوازە لە حکومڕانییەوە و ئەم هێزە پەراوێزیانە دەتوانن کۆببنەوە، ئەم هێزانەی کە گوێیان لێناگیرێت دەزانین کێن، بزوتنەوەی گۆڕانە بە نیوملیۆن دەنگەوە، کۆمەڵی ئیسلامیمان لەگەڵدایە و بەو دویشیدا دەنگی ناڕەزایەتی هەیە لە نێو یەکێتی نیشتیمانی کوردستاندا، دەنگی نارەزایەتی هەیە لە نێو یەکگرتوی ئیسلامیدا و هێزەکانی دیکەدا و لە دەرەوەی ئەم هێزە سیاسییانەش جۆرێک لە ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتی هەیە لای هێزە کۆمەڵایەتییەکانی کوردستان، ئەمانە هەموی قابیلی ئەوەن چوارچێوەیان بۆ دروست بکرێت. بە بۆچونی من چوارچێوەی ژمارە یەک کە ئەمڕۆ پێویستە دروستکردنی بەرەیەکی نوێیە، من کاتی خۆی لەگەڵ کاک ئاراس فەتاح-دا نزیکەی ساڵێک لەمەوبەر لە وتارێکدا باسی ئەوە دەکەین کوردستان پێویستی بە بلۆکێکی مێژوییە واتە پێویستی بە بەرەیەکی مێژویی تازە هەیە کاریان ئەوە نەبێت کە ململانیی ئایدۆلۆژی لەگەڵ یەکتر بکەن کاریان ئەوە بێت بەگژ خاڵە هەرە خراپ و ناشیرینەکانی ئەم شێوازە لە حکومڕانی و دەسەڵاتداریەدا بچنەوە و ئەمەش قابیلی ئەوەیە کە زۆر هێز لە دەوری کۆبکەیتەوەو رێکی بخەیت و بیهێنیتە پێشەوە، بەڵام ئەمە بەوە ناکرێت تۆ لە ماڵەکەی خۆتدا دابنیشیت جارنەجار بەیاننامەیەک بنوسیت یا نەینوسیت و خۆت پێشڕەویی رێکخستن و ئاڕاستەکردنی ئەم ناڕەزایەتییانە نەکەیت و لە ئەساسیشدا ئەو بەرەیە دروست نەکەیت کە توانای کۆکردنەوەی زیاتر لە دەنگێکی لە کوردستاندا هەیە، ئەمە بەوە دەکرێت ئێمە لە عێراقدا نمونەی موقتەدا سەدرمان هەیە واتە بزوتنەوەی سەدرییەکان توانای کۆکردنەوەی ملیۆنێک بەشەریان هەیە لە بەغدا کە موقتەدا خۆی و بکەرە سەرەکییەکانی ناو ئەم هێزە لە پێشی پێشەوەی خۆپیشاندەرەکانن، بەوە ناکرێت تۆ نوخبەیەکی سیاسیت هەبێت لە ماڵەکەی خۆیدا دانیشتوە خەریکی چاخواردنەوەیە و چاوەڕوانی ئەوەیە لە سلێمانی و شوێنەکانی تردا خۆپیشاندان دروست بکەن لەسەر هێزەکانی تر و دەبێت خۆت بەشێک بیت لە پرۆسەکە.
* هاوڵاتیانی ئاسایی چەندین خۆپیشاندانیان رێکخستوە و ناڕەزایەتییان دەربڕیوە، پێتوایە بە بێ ئەجینداو پلانێکی رون ئەبێت خۆپیشاندان بکرێت، ئامانجی خۆی دەپێکێت یان ناڕەزایەتی ئامانجی خۆی دەپێکێت و یاخود بایکۆت بە بێ پلان ئامانجی خۆی دەپێکێت، بە بێی ئەوەی ستراتیژییەکی رون هەبێت کە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دەسەڵاتەدا بکرێت لەگەڵ ئەم دۆخەی ئێستادا دەکەیت؟
مەریوان وریا قانع: کێشەکان لەنەبونی بەرنامەو ستراتیژدا نییە، کێشەکان لە نەبونی ئیرادەی سیاسین بۆ دروستکردنی فشاری راستەقینە.
* ئەم ئیرادەیە نییە؟
مەریوان وریا قانع: کێشەکان لە عەقڵیەتێکی سیاسیدان کە پێیوایە کۆبونەوە کردن و تەلەفۆن کردن و پەیوەندی کردن بۆ ئەم هێزانە و کۆبونەوە لەگەڵیاندا تۆ دەتوانی دەستکارییان بکەیت، ئەم هێزانە ئێمە بە ئەزمون بۆمان دەرکەوتون فشاریان لەسەر نەبێت هیچ ناکەن و ئێستا ئێمە لە دۆخێکداین کە فشارێکی دەرەکی لەسەر ئەم نوخبە حکومڕانەی ئێستای کوردستان هەیە و ئەم فشارە دەرەکییە دەتوانێت هێز و گوڕێکی تازە و تەوژمێکی تازە بە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆ بدرێت، من ئەم قسانە دەکەم لەوەوە نایکەم کە من پێموابێت با ئێمە حکومەت بڕوخێنین و چی دروست کراوە وێرانی بکەین و لە کوردستندا فەوزا دروست بکەین، ئێمە بە کردەوە لە (25) ساڵی رابردودا دەرەنجامەکانی حکومڕانی ئەم هێزانەمان بینیوە کە ئێمەیان گەیاندە هەمو جۆرەکانی ئاشبەتاڵی سیاسی ئابوری ئەخلاقی سەربازی و هەمو ئەو کایانە، ئەمە دۆخێکی لە نێو هەرێمی کوردستاندا دروست کردوە کە زیاد لە هێزێک بێزارە و زیاد لە هێزێک توڕەیە و پێموایە ئەگەری کۆکردنەوەی ئەو هێزانە هەیە، بەڵام ئەم ئەگەرە پێویستی بە چالاکبونە و پێویستی بە کارکردنە و پێویستی بە باوێشکدانی سیاسی نییە، پێویستی بەوە نییە لە ژورەوە دابنیشیت و قسە بکەیت و تەلەفۆن بکەیت، پێویستی بە نزیککردنەوەی ئەم هێزانە هەیە، پێویستی بە دروستکردنی ئەو بەرەیەیە، لە ئاستی تریشدا پێویستی بە ئەکتیڤکردنی ئەو هەیکەلە فیدراڵییە هەیە کە بەشێکی لە بەغدایە واتە بەکارهێنانی یاساکان لە بەغدا و بەکارهێنانی بەشێک لەو دەزگا فیدراڵیانەی کە ئەمڕۆ هەن ئەکرێت ببن بۆ پشتگیریی لە داواکردنی ریفۆرم و چاکسازیی سیاسی لە کوردستان، ئەمڕۆ دۆخێکی نێونەتەوەیی هەیە کە ئێمە لە کوردستاندا ئەو هەمو کونسوڵگەری و هێزە بیانیانەمان هەیە دەکرێت ئەمانە کاریان لەگەڵدا بکرێت و ئەمانە ببنە بەشێک لە بزوتنەوەیەک بۆ دروستکردنی چاکسازی و پیادەکردنی چاکسازیی لە کوردستاندا، ئەوە جگە لەو فشارەی کە لە راستیدا لە ناو هێزەکانیشدا هەیە، واتە لە ناو پارتیدا کۆمەڵێک ململانێ دەبینین کە پێشتر نەبوە لە ناو یەکێتیدا کۆمەڵێک ململانێ هەیە کە پێشتر بەو رادەیە نەبوە، واتە جۆرێک لە ناجێگیریی سیاسی هەیە کە پێموایە هەرهەمویان قابیلی ئەوەن ئیشیان لەسەر بکرێت و گەورە بکرێن و بکرێن بە کارتێکی فشار و ئامرازێک بۆ دروستکردنی کۆمەڵێک فشار بۆ دروستکردنی دۆخێکی تازە.
یەکێ لەو شتانەی باس دەکرێت بیرۆکەی دروستکردنی حکومەتی رزگاریی نیشتیمانییە، ئەمە بیرۆکەیەکی باشەو ئەمە پێویستی بە کارکردن و چالاکی کردن و پەیوەندیی زیاتر کردن لەگەڵ بەغدا و لەگەڵ ئەمەریکییەکان و لەگەڵ هێزە نێودەوڵەتییەکان و تەنانەت پەیوەندیی کردن لەگەڵ پارتە سیاسییە ناوخۆییەکان، ئەم چالاکییانە دەبێت دەستپێشخەرێکیان هەبێت، دەبێت هێزێک هەبێت کە توانای سەرکردایەتی کردنی ئەم شتەی هەبێت یاخود نیازی سەرکردایەتی کردنی ئەم شتەی هەبێت یان ئیرادەی سەرکردایەتی ئەم شتەی هەبێت، کێشەکە لەوەدایە کە ئەمڕۆ سستییەکی سیاسی زۆر ناخۆش هەیە، باوێشکدانێکی سیاسی هەیە، خەواڵوبونیکی سیاسی هەیە.
* چۆن دەکرێت ئەم دۆخە ئەکتیڤ بکرێت؟ چۆن دەتوانرێت هێزەکان لەم سستییەی کە باست کرد قوتارییان ببێت؟
مەریوان وریا قانع: خاڵی یەکەم کە پێشتریش باسم کرد ئەوەیە کە ئەمڕۆ پێویستت بە کۆکردنەوەی زیاد لە هێزێک هەیە بە تایبەتی لە دەرەوەی پارتی و یەکێتیداو لە دەوری بەرنامەیەکی سیاسی بەرەیەکی سیاسی نوێ پێویستە لە کوردستاندا.
* ئەو ئیرادەیە درک پێدەکەیت؟ ئیرادەیەکی راستەقینە هەیە بۆ ئەو گۆڕانکاری و دروستکردنی حکومەتی رزگاری نیشتیمانی و لە ئاستی ئەو دۆخەدا بێت و لانی کەم دۆخەکە بگرێتە دەست؟
مەریوان وریا قانع: لەئێستادا بەداخەوە ئەو ئیرادە سیاسییەی کە دەبوایە ئامادەو دیار بێت تا ئەم کاتە نادیارە، بکەری سیاسی هەن، بزوتنەوەیەکی گەورەی وەک بزوتنەوەی گۆڕان هەیە، هێزێکی چالاکی وەک کۆمەڵی ئیسلامی هەیە، لە دیوی ئەو دیودا بزوتنەوەی نەوەی نوێ هەیە کە کاک شاسوار و کۆمەڵێک خەڵکی دیکە دروستیان کردوە بەو دیودا بکەرێکی سیاسی گرنگی وەک بەرهەم ساڵح هەیە لە کوردستاندا، لەناو یەکێتیدا کۆمەڵێک دەنگی ناڕازی گەورە هەیە کە ئەکرێت قسەیان لەگەڵ بکرێت، بە بۆچونی من ئەمڕۆ کەرەستەکان هەن، بەڵام ئیرادەی کۆکردنەوەی ئەم کەرەستانە پێویستی بە خەڵکانێک هەیە کە توانای دەستپێشخەریکردنیان هەبێت و خەریکی ئەم کارە بن بەڵام بەداخەوە نییە، کە ئەڵێم نییە بەشێکی پەیوەندی بە جۆرێک لە دودڵی و دڕدۆنگی و بەدگومانی و باوەڕنەکردن بە یەکتری هەیە کە بێگومان ئەو شتانە مێژویان هەیە، مێژوی سیاسی و سایکۆلۆژییان هەیە و مێژوی فەشەلی کاری هاوبەش هەیە و ئەوانە هەمویان راستن، بەڵام مرۆڤ نابێت تەسلیمی ئەم شتانە بێت واتە مرۆڤ نابێت تەسلیمی ئەو فشارانە بێت کە بەردەوام بۆ هیچنەکردن ئامادەن، چونکە تۆ بەردەوام دەتوانی دەیان بەهانە بێنیتەوە بۆ ئەوەی هیچ نەکەیت و ئەتوانیت بەهانە بێنیتەوە بەوەی کە بڵێیت هیچ ناکرێت و هیچ ناگۆڕێت، ئەمانە هەموی راستە و ئینکاری ئەمانە ناکەم، بەڵام هەمیشە روبەرێکی بچوک هەیە بۆ ئیرادەی مرۆڤ و هەمیشە روبەرێک هەیە بۆ کارکردنی هۆشیارانەی مرۆڤ لەسەر واقع و گۆڕان، بکەرێکی سیاسی دەکرێت لە دەساڵ لەمەو پێشەوە هەڵە بوبێت، بەڵام لە ئێستادا گۆڕابێت و کۆمەڵێک قەناعەتی سیاسی لەلا دروست بوبێت، هەر بزوتنەوەی گۆڕان خۆی بەمشێوەیە دروست بو، ئەو بزوتنەوەیە بریتی بو لەبەریەککەوتنی ناڕەزایەتی کە لە نێو کۆمەڵگەدا دروست ببو، لەگەڵ تێکەڵبونی بەو ناڕەزایەتییەی کە لەناو یەکێتی نیشتیمانی کوردستاندا هەبو و کاک نەوشیروان سەرکردایەتی ئەو ناڕەزایەتییەی کرد، مەبەستم ئەوەیە کە بکەرە سیاسییەکان قابیلی گۆڕانن، ئێمە نابێت تەسلیمی ئەو دۆخە ببین کە پێمان وابێت هیچ ناکرێت و ئەوەتی کۆمەڵگەی ئێمە هەیە خۆی دوبارە دەکاتەوە و ئەوەتی هەیە لە شکستێکەوە دەچین بۆ شکستێکی دیکە، ئەم شێوازە لە بیرکردنەوە ئیفلیجمان دەکات و ناهێڵێت هیچ بکەین.
خاڵێکی دیکە کە زۆر گرنگە، خۆرزگارکردنە لە سایکۆلۆژیای ئەو نوخبە سیاسییەی کە بەشێکی گرنگی پێکهاتەی سیاسەتن لە کوردستاندا، هیچ سیاسییەکی کورد نییە لەگەڵ یەکتردا مێژویەکی هەندێک جار پڕیەتی لە رق و هەندێکجار پڕیەتی لە ملشکاندی یەکتری هەندێکجار پڕیەتی لە پیلان و هەندێکجارێش ساتەوەختی کاری هاوبەشی تێدایە، ئەوەی گرنگە گەڕانەوەیە بۆ سیاسەت و پشتکردنە ئەم سایکۆلۆژیایە، سایکۆلۆژیا و نەفسیەتی ئەو سیاسییانە، سیاسەتی کوشتوە، سیاسەت واتای چییە؟ سیاسەت واتای کردەی گەڕان بەدوای کۆکردنەوەی هێز و خەمخواردن لە پرسە گشتییەکانی ناو کۆمەڵگە لە دەرەوەی رق و خۆشەویستی سیاسی و ئیحساساتی سیاسییە، جیاوازی ئینسانێکی سیاسی و شاعیرێک لە چیدایە؟ لەوەدایە ئینسانە سیاسییەکە توانای ئەوەی هەیە ئەوەی تا دوێنێ دوژمنی بوە ئەمڕۆ لەگەڵیدا ببێت بە هاوڕێ، بەڵام رەنگە دو شاعیر نەتوانن ئەم شتە لەگەڵ یەکتریدا بکەن، دو کەس نەتوانن دوای تێکچونی پەیوەندییەکانیان، جارێکی دیکە پەیوەندییەکەیان چاک بکەنەوە بەڵام دو سیاسی ئەتوانن ئەمە بکەن لەبەر ئەوەی کاری سیاسی یەکێک لە مەرجەکانی ئەوەیە بتوانیت باز بدەیت بەسەر ئەو رێگرە سایکۆلۆژیانەی کە ببێتە هۆی ئەوەی فرسەت و هەلومەرجی دیاریکراوی مێژویی لە کیسی خۆت بدەیت، بۆیە بە بۆچونی من گرنگترین شت سەرکەوتنە بەسەر ئەم سایکۆلۆژیایەی کە بەشێکی زۆری سیاسەتی کوردی ئیفلیج کردوە بە تایبەت ئەو هێزانەی کە بە مانایەک لە ماناکان ئۆپۆزسیۆنن.
* ئێستا سەرەڕای ئەو شکستە گەورەیەی نوخبەی سیاسی دەسەڵاتداری هەرێمی کوردستان بەدەستیهێناوە، خاک و سەرچاوە ئابوریەکانیان لە دەستداوە، ئێستاش رۆژ بە رۆژ کێرڤی داواکارییەکانی بەغدا لەسەر کورد زیاتر دەبێت، کۆمەڵگەی کوردی سەرەڕای نوخبە سیاسیەکە هەست بە جۆرێک لە نائومێدی و تێشکان دەکات، ئەم دۆخە لە کوێدا دەوەستێت؟
مەریوان وریا قانع: ئەگەر زو فریای ئەو دۆخە نەکەوین، رۆژانەو بە بەردەوام پێگەکەمان لاوازتر دەبێت و کێشەکانمان قوڵتر دەبێتەوە، ئەوە ئێمە دوێنێ بینیمان شتێک بەناوی شەرمی سیاسی یاخود شەرم کردن لە سیاسەتی کوردا نەماوە، ئێمە دوێنێ لەشکرێک بەڵتەجی و شەقاوەمان بینی پەلاماری پەرلەمانی کوردستانیاندا، ئەم لەشکرە یەکێکە لەو هێزانە گەورانەی لە هەرێم دروستکراوە بۆ سەرکوتکردنی کۆمەڵگا. ئێمە کە بەدونیای دەرەوە ئەدۆڕێین یاخود ئیهانەمان ئەکەن لەباتی ئەوەی روبەڕوی پرۆسەی ئیهانەکردنە ببینەوە لە هۆکارەکانی تێ بگەین و بکەرەکانی بناسین و هەوڵی دەسکاریکردنی ئەو بونیادو سیستەمە بدەین کە بوەتە هۆی دروستبونی ئەو شکستانە لەدەرەوەی ناوخۆماندا رێک کاردانەوەیەکی سایکۆلۆلۆجیمان هەیە بەرامبەر ئەمە، هەوڵ ئەدەین ئیهانەکردنەکانی دەرەوە تەرجومە بکەین بۆ ئیهانەکردنی ئێمە بە کۆمەڵێک بکەری ناوخۆ. تۆ حەشدی شەعبی لە کەرکوکدا ئیهانە دەکات ئەمان لە هەولێردا وەڵامەکەیان بەرامبەر ئەوە بریتیە لە ئیهانەکردنی پەرلەمانتارانی کوردستان و گەمارۆدانیان لەناو ژورەکانی پەرلەمان و لێدان و ئیهانەکردنیان و شکاندنی مایکرۆفۆنی میدیاکانی کوردستان. ئەم شێوازە لە وەڵامدانەوە شێوازێکی کارەسات ئامێزە. ئەمە لە خۆیەوە چاک نابێت، ئەگەر هیچ نەکرێت و ئەمڕۆ هەوڵنەدرێت ئەو دۆخەی لە ئارادایەو ئەو ئەگەرانەی هەن ئیشیان لەسەر بکرێت و لەڕوی سیاسیەوە جۆرێک لە چالاکی سیاسی گرنگ و ئەو بەرە مێژوییە بەرفراوانە لانیکەم ئەو هێزانەی تێدا بێت کە هەر هەمویان ماوەیەکی درێژە پەراوێز خراون لەڕوی سیاسیەوە ئەو هێزانەی تێدا بێت کە لەڕوی کۆمەڵایەتیەوە پەراوێزخراون ئەمانە ئەگەر ئەمڕۆ ئێمە کۆیان نەکەینەوە، بەیانی بۆمان کۆناکرێتەوە، ئەگەر بەیانی کۆیان نەکەینەوە دو بەیانی بۆمان کۆناکرێتەوە، ئامادەگی بۆ گۆڕانکاری لەناو عەقڵیەتێکی باڵادەستی نوخبە سیاسیەکەی کوردستان خۆیدا ئامادەگییەکی ئێجگار کەمە، ئەوان جارێکی دیکە خەریکی کۆبونەوەی مەکتەب سیاسیەکانن، ئەوان جارێکی دیکە پەرلەمانێکی شەق و شڕیان پێکەوە کۆکردوەتەوەو ئەو شتانەی ئەیانەوێ جارێکی تر لەو پەرلەمانەوە تێی ئەپەڕێنن، لە دوای ئەو هەمو شکستەوە ئێمە لە نوخبە سیاسیە باڵادەستەکە هەڵوێستی بەخۆداچونەوەو رەخنە لە خۆگرتن و سەرلەنوێ حساب کردنەوەی روداوەکان نابینین. ئەمانە هەموی ئەبێ بە فشار بکرێت.
* سەرەڕای وازهێنانی بارزانیش، روداوەکانی سەر پەرلەمان هەر لە پەلاماردانی پەرلەمان و پەرلەمانتاران و رۆژنامەنوسان، ئەم رەفتارەی ئەم گروپانە پێشتریش هەبوە و لەلایەن ئەم هێزانەوە ئەم گروپانە ئامادە کراون بۆ شکاندنی شکۆی پەرلەمان و هێزو لایەنە سیاسییەکان و بارەگا سوتاندن، واتە تائێستا ئەم رەفتارە درێژەی هەیەو هەر بەردەوامە، ئەمە مەترسی نیە؟
مەریوان وریا قانع: راستە ئەوە کێشەکەیە، ئەوەی من ئەمەوێ بیڵێم ئەوەیە بەبێ بکەری سیاسی بەبێ پرۆسەی سیاسی و هەوڵی تازە بەبێ رێکخستنی خەڵک و کۆکردنەوەی هێزە سیاسییە ناڕازییەکان، ئێمە هەمان ئەو دونیایە دوبارە دەکەینەوە کە کارەسات و نەهامەتیەکانی دوێنێ و پێرێیان بۆ ئێمە دروستکردوە.
هەڵەیە پێتوابێت ئەم هەمو هێزە سیاسیە لە کوردستاندا بێت هەمویان خۆیان لە ماڵەوە دابنیشن و بەرنامەیەکیان نەبێ بۆ ئەکتیڤ کردنی ئەو کۆمەڵگایە، خۆیان دەست بە کۆمەڵێ پرۆسە نەکەن کە شتێکی تر پیشانی ئەو کۆمەڵگایە بدات، تۆ چاوەڕوانی ئەوە بیت خەڵکەکە خۆیان بێنە سەر جادەو خۆپیشاندان بکەن و ئەمانە راوبنێن و تۆ بخەنە شوێنەکانیان، ئەمە لە هیچ شوێنێکی دنیادا وا نەبوە. هیچ یاخی بون و شۆڕش و کردەیەکی سیاسی راستەقینە لە دنیادا بەوشێوەیە نەکراوە. یەکێک لە خاڵە گرنگەکانی سەرکەوتنی شۆڕشی ئۆکتۆبەر بریتی بو لەوەی کە ترۆتسکی چو بۆ سەربازگە هەرە گەورەکانی سۆڤیتە لەوێ قسەی بۆ سەربازەکان کردو قەناعەتی پێ هێنان کە چەکەکانیان دژی شۆڕشگێڕەکان بەکارنەهێنن، بەبێ ئەو کردەیە رەنگە شتێک بەناوی شۆڕشی ئۆکتۆبەر دروست نەبێت لە ئەساسدا. مەبەستم ئەوەیە تۆ پێویستت بە کردەی سیاسی هەیە ئەوەی کە ئەمڕۆ لە کوردستاندا ئەیبینیت جۆرێک لە ئیفلیج بونی سیاسیە تێکەڵ بوە بە چاوەڕوانی سیاسی ناعەقڵانی ناماقوڵ تێکەڵ بوە بە مەنتقی هیچ نەکردن و تێکەڵ بوە بە مێژویەکی سایکۆلۆژی کە رێگرە لە دروست بونی بەرەی سیاسی تازە، ئەمانە هەموی کێشەی گەورە گەورەن کە پێموایە ئەگەر ئەمانە بەمشێوەیە نەبونایە ئێستاکە ئێمە لە دۆخێکی تردا بوین، مانگی (5) لە سلێمانی بوم هەندێک لەو سیاسیانەم بینیوە کە دۆستم بون هاوڕێ و خەڵکانی دیکەم بینیوە، ئەودەم باسێکی گەرموگوڕمان کرد کە پێویستە لەئێستادا بەرەیەکی سیاسی دروست بێت، ئەگەر ئەوە دروست بوایە ئێستا خاوەنی هێزێکی گەورە بون لەناو ئەم قەیرانەی ئەمڕۆدا. یانی بەرەیەک بون ئەکرا هێزەکانی تر، ئەمەریکا، عێراق و هێزی نێودەوڵەتی گوێیان لێ بگرتنایەو ئەبون بە ژمارەیەکی سیاسی گەورە کە بەشداربن لە گۆڕانکاری ئەو سیستەمە سیاسیەی ئەمڕۆ لە کوردستاندا سەروەر کراوەو بەو کێشەو قەیرانانەی گەیاندوین کە ئەمڕۆ هەمومان بە دەستیەوە دەناڵێنین.
* چۆن پێشنیار دەکەن، چەند جار وتارتان نوسیوەو روداوەکانتان شی کردوەتەوە، هۆکارەکان و پێشبنییەکانتان بۆ روداوەکان، بۆچی پێتانوایە بەرپرسانی هەرێمی کوردستان، گوێ بە پێشنیازو پێشبینی رۆشنبیران و نوسەرانی ئێمە نادات، بەڵام بەردەوام لە چواردەوریان کۆمەڵێک پروپاگەندیستی ئەوەی کە ئێوە ناوتان ناوە لە چواردەوریان وای لێ کردون کە دوچاری ئەم کۆمەڵە شکستەیان کردوەتەوە. ئەمە بۆ؟
مەریوان وریا قانع: لە سایکۆلۆژیای سیاسیدا گرێیەکی دەرونی هەیە ناوی گرێی خۆ بەکەمزانینە، ئەو میلەتانەی بۆ ماوەی درێژ داگیر دەکرێن ئیهانەو سوکایەتی و دەستدرێژیان دەکرێتەسەر، جۆرێک لە تەماهی کردن دروست دەبێت لەنێوان ئەوان و داگیرکەرەکانیاندا، یانی ئەو وێنەیەی کە داگیرکەرەکانیان لەسەر ئەمان دروستی دەکەن ئەو وێنەیە دەکەن بە وێنەی خۆیان. ئەوەی من ئەمەوێ بیڵێم ئەوەیە ئێمە ئەوەی بیانی و چاوی شین و ئەوروپی بێت پێمان گرنگە، بەڵام ئەوەی لە خۆمان بچێت و بەهەما زمان قسەمان لەگەڵ بکا، ئەوە وەکو شتێکی بێ ماناو بێ نرخ مامەڵە دەکەین، ئەمە بەشێکە لەو وێنەیەی کە داگیرکەران لەناو ئێمەدا چاندویانە، ئەمە بەشێکە لەو گرێی خۆ بەکەمزانینەی بەشێکە لەهەمو پەیوەندییەکی کۆلۆنیالی، بەشێکە لە پەیوەندییەک لەنێوان داگیرکەرێک و داگیرکراوێکدا، ئێمە تاوەکو ئێستا لەم وێنەیە رزگارمان نەبوە، بەشێک لەوەی کە گوێ لە رۆشنبیرێکی کوردو دیدە رەخنەییەکانی کورد ناگیرێت و ئەکەونە دوای پێاوێکی فەڕەنسی یا بەریتانی کە ئەجندایەکی سیاسی دیاریکراوی هەیەو پرۆژەیەکی سیاسی دیاریکراو دەیجوڵێنێت، پەیوەندی بەوەوە هەیە کە ئەو پیاوە فەرەنسیە لە خوێندەوارەکانی خۆت بەلاوە گرنگتر و عاقڵترە، لەبەردەم ئەوانە هەست بە کەمی دەکەیت و لەبەردەم هاونیشتیمانەیەکەی خۆت و ئەو کەسەی بەهەمان زمانی تۆ قسە دەکات و هەمان جلی لەبەردایە، هەست بە گەورەیی دەکەیت، بە حوکمی ئەوەی پارە و دەسەڵاتت هەیە دەتوانی ئەم کەسە بگری و بیکوژیت و راوی بنێیت و سەری بتاشی و لە بنەڕەتدا هەست دەکەیت بە جۆرێک لە جۆرەکان ئەوەی کە داگیرکەران بە تۆی دەکەن تۆش ئەتوانی بەرامبەر بەمانە بیکەیت، ئەم گرێی خۆ بەکەمزانینە بەشێکی گەورەی سایکۆلۆژیای ئەو نوخبە سیاسیەیە کە ئەمڕۆ لە کوردستاندا حوکمڕانە.
خاڵێکی تر ئەوەیە ئێمە نوخبەیەکی سیاسی حوکمڕانمان هەیە کە خەڵکی ئەم قۆناغ و سەردەمە نین، ئەمانە دروست بون زیاتر بەرهەمی شەست و حەفتاکانن و لە کلتورێکی سیاسی دیاریکراوەوە دروست بون، گوێ لە زمانیان بگرە هیچ کەسێکیان زمانی ئەوەی نیە تەنانەت باسی خۆ بکات، توانای گوزارشتیان لاوازەو زمانی باسکردنی کێشەکانی کۆمەڵگای ئێمەیان نیە، زمانی باسکردنی پەیوەندی کورد بە ناوخۆی و پەیوەندی کورد لەگەڵ دونیای دەرەوەیان نیە، یانی نوخبەیەکی داماوی دواکەوتوە لە سەردەمەکەی خۆی و بەزۆر خۆی سەپاندوە بەسەر سیستەمە سیاسیەکەو دەزگا سیاسیەکان و حیزبە سیاسییەکانی کوردستاندا، لەکاتێکدا رۆشنبیرانی کورد بە درێژایی سی چل ساڵی رابردو لە پرۆسەی خۆ تازەکردنەوەیەکی بەردەوامدان. بۆ نمونە لە دوای منەوە لەدوای ئەو کۆمەڵە رۆشنبیرەی لە ساڵانی نەوەدەکانەوە ئەوانەی تەمەنیان هاوتەمنی منە دروست بون، ئەمڕۆ نەوەیەکی رۆشنبیری تر بەڕێوەیە، دیدو بۆچونەکانیان زۆر جیاوازە لەو دیدەی من و هەندێک لە هاوڕێکانم هەیانبوە، یانی لەناو کایەی رۆشنبیری ئێمەدا جۆرێک لە دینامیکیەت هەیە بەردەوام دەنگ و نوسەر و شاعیرو خوێنەری تازە دروست دەکات، بەڵام لەناو کایە سیاسیەکەدا ئێمە لەبەردەم گیرخواردنێکی توندو قوڵداین بەدەست نوخبەیەکەوە کە ئامادە نیە بڕوات، کێشەکەش لەوەدایە بەشێکی زۆری حوکمڕانەکانیان لەناو خێزانی سیاسی دیاریکراوەوە هاتون.
* بەڕێزت باست لەو نوخبە سیاسییە کرد کە ئامادە نیە بڕوات، لەدوای روداوەکانی (16)ی ئۆکتۆبەر و وازهێنانی بارزانیەوە، پێتانوایە ئیدی کۆتایی ئەم نوخبە سیاسیە دەسەڵاتدارە سوڵتانیەی هەرێم هاتوە؟ یان ئەبێ کۆتایی پێ بێت، یاخود ئەم دۆخەی کە خولقاوە بەجۆرێک لە جۆرەکان چەندێک راڤە و شیکردنەوەی بۆ دەکرێت کە ئەمە کارەسات و روداوێکە هاتوە بەسەر کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا واتە ئەوەی لەناوچە جێناکۆکەکان رویداوە وەک لەدەستدانی خاک؟ بەدیوەکەی تردا ئەگەر ئەم فۆرمە لە نوخبەی سیاسی دەسەڵاتدار لە هەرێمی کوردستان کۆتایی بێت، ئایا لە قازانجی پرۆسەی سیاسی هەرێمی کوردستان نیە؟
مەریوان وریا قانع: ئەمە کارەساتی سیاسی نیە، ئەگەر ئینسان خۆشباوەڕ بێت و بەنیازپاکی قسە بکات، ئەڵێت ئەم بڕیارەی بارزانی بڕیارێکی عاقڵانیە، بڕیارێکە پێویستە لەسەری ئیش بکرێت بۆ کۆتایی هێنان لانیکەم بە قۆناغێکی دیاریکراو لە سیاسەت کردن لەهەرێمی کوردستاندا، یانی بارزانی بکەرێکی تەنیا نیە بەڵکو نوێنەری شێوازێکی دیاریکراوی سیاسەت کردنە، نوێنەری نوخبەیەکی سیاسیە، نوێنەری مۆدێلێکی حیزبایەتی و سیاسەت کردنە لەهەرێمی کوردستاندا، وازهێنانەکەی ئەگەر بمانەوێت مانایەکی هەبێت دەبێت ببێت بە وازهێنانی سەرجەمی ئەو شتانە، دەبێت ببێت بە وازهێنانی نوخبەیەک، مۆدێلێک و گواستنەوە بێت بۆ قۆناغێکی تازە. بەڵام ئەمە بە چی دەکرێت، وەک لە سەرەتادا باسمان کرد ئەمە بە چالاکی سیاسی دەکرێت، بەفشارو دیدی تازە و بەرەی دەکرێت.
* بەبێ فشار خۆیان ناڕۆن؟
مەریوان وریا قانع: نەخێر خۆیان ناڕۆن، هیچ هێزێکی سیاسی بەتایبەت لەو ناوچەیەی ئێمە تیایدا دەژین خۆیان ناڕۆن، لەبەرئەوەی لەئەساسدا میکانیزمێک نیە بۆ رۆیشتن، بارزانی ئەبو لە ساڵی (2013)دا بڕۆیشتایەو دەوروتەسلیمی بکردایەو بیوتایە کاری من لێرەدا تەواو بو ئیشەکەم دەدەم بە کەسانێکی دیکە، بەڵام نەڕۆیشت، ئێمە ئەشزانین بارزانی بەویست و حەزو خواستی خۆی نەڕۆیشتوە، بارزانی ئەمڕۆ بو بە سیاسییەک کە هیچ کەسێک لە ناوچەکەدا نایەوێت کاری لەگەڵدا بکات، بەبێ ئەو فشارە دەرەکییە نەدەڕۆیشت، ئێستا نەک هەر ئەوە خەریکی بیرکردنەوەن بەدەیان شێواز بۆ گەڕانەوەی بۆ ناو سیاسەتی کوردی، وەکو ئەڵێن لە دەرگاکەوە ئەیکەنە دەرەوە، بەڵام لە پەنجەرەکەوە دێتە ژورەوە جارێکی تر، ئەمانە ناڕۆن مەگەر بە فشاری دەرەکی نەبێت، بۆیە ئەمڕۆ فشارە دەرەکییەکانمان هەیە بەڵام کێشەکە لەوەدایە یانی ئەم فشارە دەرەکیانەی لەسەر هەرێم هەیە فشاری نیازپاک نین با ئەو خاڵەشمان لا رون بێت، یانی عەبادی و بەغدا نیازی پاک نیە بەرامبەر بەهەرێمی کوردستان، لەبەرئەوە ئەرکەکە ئەرکێکی زەحمەت ترە، ئێمە لەیەک کاتدا هەم دەبێت تەسفیەی حساب بکەین لەگەڵ ئەو نوخبەو شێوازە حوکمڕانیەی کە ئەمڕۆ لە کوردستاندا هەیە، هەم دەبێت ئاگامان لەوە بێت نەیەڵین بەغدا بمانگەڕێنێتەوە بۆ قۆناغی حوکمی زاتی، بەهۆی ئەو هەڵە ستراتیژیانەی ئەمانە لەماوەی رابردودا کردویانە، ئەرکی هەر هێزێکی سیاسیە ئەمڕۆ بیەوێ لەکوردستاندا بەرپرسیارانە سیاسەت بکات ئەرکێکی ئێجگار زەحمەتەو ئەرکێکی دوسەرەیە، لە سەرێکەوە راوەستانە بەرامبەر تەماحەکانی حەشدی شەعبی و سوپای عێراق و پڕۆژەی ئێران و پڕۆژەی عەبادی بەرامبەر بە کوردستاندا، بەدیوەکەی تردا هاوکات پێویستمان بەوەیە ئەم وازهێنانەی بارزانی بکەین بە سەرەتایەک بۆ تەسفیەی حساب کردن لەگەڵ شێوازێکی دیاریکراوی سیاسەت کردن لە کوردستاندا، ئەمەش ئەزانم ئاسان نیە، بەڵام پێشوەخت دەبێت هۆشیاری بەمە هەبێت و بیری لێ بکرێتەوە، لەڕاستیدا نوخبەیەکی سیاسی تازە لە دروست بوندا بێت کە تاقەتی ئیشیکردنیان هەبێت و ئامادە بن ماندو بن، ئێمە نوخبەیەکمان هەیە رۆژگارێک پێشمەرگە بوەو خەباتی سیاسیان کردوە، لە 25 ساڵی رابردودا بەجۆرێک لە جۆرەکان بەشێکن لەو نوخبە سیاسیە حوکمڕانە کە لەکوردستاندا هەن، ئێستا بە بۆچونی من کاتی ئەوە هاتوە ئەمانە واز بهێنن، بەڵام کە وازناهێنن بێگومان لەبەرئەوەیە کە فشاری تەواویان لەسەر نیە.
