(سبەی):
کەمال موسلیم، وەزیری دەستلەکارکێشاوەی ئەوقاف و کاروباری ئاینی لە حکومەتی هەرێم، باس لە بەرنامەو پلان و کارەکانی گۆڕان دەکات لەو وەزارەتەو دەڵێت: گۆڕان لە خۆڕاو بێ بەرنامە ئەم وەزارەتەی وەرنەگرت، بەڵکو پێیوابوە ئەم وەزارەتە دەتوانێت رۆڵێکی باش ببینێت لە چاکسازی و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، هەروەها پەروەردەکردنی کۆمەڵگاو تەبایی و پاراستن و پتەوکردنی ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی، لەمڕوەشەوە کۆمەڵێک هەنگاو و رێوشوێنمان گرتەبەر.
ناوبراو لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ رادیۆی دەنگی گۆڕان، وتی: “هەندێ جار بۆنە ئاینییەکان ئیستیغلال کراون بۆ مەبەستی حیزبی و بانگەشە بۆ لایەنێک یاخود رەوتێک و دژایەتی لایەنی تر، ئێمە بەرنامەو پلانی خۆمان هەبو بۆ رێگرکردن و نەهێشتنی ئەم کارانە، بەڵام ئێمە کەمتر لە ساڵێک و چوار مانگ لەو شوێنەدا بوین و ئەو هەمو بەرنامەیەی هەمانبو بۆ چاککردنی ئەو وەزارەتە ناتوانی بەو ماوە کەمە جێبەجێی بکەیت.
ئاماژەی بەوەکرد، کێشەی موڵکەکانی ئەوقاف کێشەیەکی گەورە بو زۆر روی هەیە، لەو ماوە کەمەدا نەمانتوانی هەر لە کێشە گەورەکانیشیان بە تەواوی تێبگەین، لەبەرئەوەی موڵکەکان زۆر و جۆراوجۆرن، هەندێکیان تۆمار نەکراون، هەندێکیان دەستی بەسەردا گیراوە لەلایەن حکومەت، هەندێکی تریان لەلایەن دەسەڵاتداران و تەنانەت خەڵکی ئاسایی دەستیان بەسەرداگیراوە.
دەقی چاوپێکەوتنەکە
ئامادەکردنی / لەیلا جەمال
شکستی شانزەی ئۆکتۆبەر بنبەستی شکستی سیستمی حوکمڕانی (سەرۆکایەتی – ناشەرعی) هەرێمی کوردستان بو.
لە هەشت ساڵی رابردودا بەهۆی سەرهەڵدانی بیری چاکسازی و بنەبڕکردنی گەندەڵی، کە لە دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕاندا فۆرمەڵە بو، کورد لە باشوری کوردستان دەرگای دەرفەتێکی مێژویی بەڕودا کرایەوە بۆ چاکسازی کردن لە سیستمی حوکمڕانیدا، لەسەر بنەمای پشت بەستن بە بنەما شەرعی و دیموکراتیەکان، هەروەها دامەزراندنی ئابوریەکی بەهێز و بەڕێوەبردنی شەفاف بۆ دەستەبەرکردنی خۆشگوزەرانی بۆ هاونیشتمانیان، بەڵام پەکخستنی پەڕلەمان کە دواتر بەلاڕێدا بردنی سیاسەتی هەرێمی لێکەوتەوە،مێژویی سیاسی و حوکمڕانی پارتی و یەکێتی لە روانگەی نێودەوڵەتیەوە کۆتایی پێهێنا.
لەسەر ئاستی ناوخۆ، بزوتنەوەی گۆڕان وەک دوەم هێزی سیاسی بڕیاریدا ببێتە ئۆپۆزسیۆن و لەو چوارچێوەدا سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان دەستی لەکار کێشایەوە.
هەرێمی کوردستان، لە دیدی هاونیشتیمانیانەوە، گۆڕانکاری ریشەیی هەڵدەگرێت. ئاڕاستەی پاڵپشتیە نێودەوڵەتیەکانیش روە و پشگیریکردنی رەوتی دیموکراسی و ئازادی و چاکسازین.
لە چوارچێوەى زنجیرەیەک چاوپێکەوتندا، دەستکەوتەکانی خەباتی پەرلەمانی لە رابردو، دەرفەتەکانی سەرکەوتنی رەوتی دیموکراسی و چاکسازی، بنەبڕکردنی گەندەڵی، بۆ ئایندە، دەخەینەڕو، لەگەڵ میکانیزمە جیاوازەکان بۆ کۆتایی هێنان بە مۆتەکەی دیکتاتۆری لەهەرێمی کوردستان.
* پرۆژە و پلانی وەزارەتەکەتان، یاخود وەک وەزیرێک لەسەر پشکی گۆڕان لە وەزارەتی ئەوقاف چی بو؟
کەمال موسلیم: سەبارەت بە پرۆژەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ وەزارەتی ئەوقاف، سەرەتا دەبێت بوترێت کە بزوتنەوەی گۆڕان ئەم وەزارەتەی لە خۆڕاو بێ بەرنامە وەرنەگرتوە، گۆڕان لە هەڵبژاردنی ئەم وەزارەتە بە دیققەتەوە ئەوەی لەبەرچاو گرتوەو پێیوابوە کە ئەم وەزارەتە دەتوانێت رۆڵێکی باش ببینێت لە چاکسازی و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، رۆڵێکی باش ببینێت لە پەروەردەکردنی کۆمەڵگاو لە تەبایی و پاراستن و پتەو کردنی ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی هەر لە خێزانەوە تا دەگاتە هەمو کۆمەڵگا، پاراستنی ئەو مۆزایکە جوانەی کە کوردستان مێژویەکی درێژی هەیە لە پێکەوەژیان و لێبوردەیی نێوان پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی کوردستان، بۆیە پرۆژەی گۆڕان لەم چوارچێوەیەدا جۆراوجۆر بوەو پرۆژەی چڕوپڕی هەبوە بۆ ئەم وەزارەتە، هەر لە بنەبڕکردنی کاری حیزبایەتی و نەهێشتنی کارکردن بە عەقڵیەتی حیزبی لە دامودەزگاکانی سەر بە وەزارەتی ئەوقاف و نەهیشتنی ئەو پەتایەی پێیان دەوت بندیوارو رێکخستنەوەی دادپەروەرانەی میلاکی دامودەزگاکانی ئەم وەزارەتەو رێکخستنەوەی کاروبارەکانی دیکەی وەک رێکخستنەوەی کاروباری حەج و عەمرەو دابین کردنی پێداویستییەکانی حاجی و عەمرەکاران، چاککردن و پەرەپێدانی گوتاری ئاینی کە لەبەرژەوەندی ئاین و کۆمەڵگاو وڵاتدا بێت، و بۆ رەتکردنەوەی بیری تەکفیری و توندڕەوی، هەروەها قوڵکردنەوەی گیانی تەبایی و پێکەوەژیانی ئاشتیانەی نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگاو رێگرتن لە سوکایەتی و تەشهیرکردن بە ئاین و ئاینزاکانی ترو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا.
* زیاتر بۆ ئەو خاڵانەی تیشکت خستەسەر، ئەو خاڵانەی تر چی بون کە خاڵی سەرەکی بون لە روانگەی ئێوەوە بۆ کارکردن تیایدا لە چوارچێوەی وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئاینی؟
کەمال موسلیم: ئەوانەی باسمکرد بنچینەیی و گرنگن لەم وەزارەتەدا، بەڵام بەرنامەی زیاترمان هەبو، وەک گرنگیدانی زیاتر بە شوێنەکانی مسوڵمانان و کریستیان و ئێزیدی و کاکەیی و هەمو ئاین و ئاینزاکانی تر کە لە کوردستاندا هەن بەبێ جیاوازی، هەروەها رێزگرتن لە رێورەسمە ئاینییەکانیان، پاراستنی پێگەی مامۆستایانی ئاینی و بەرزکردنەوەی ئاستی زانیاریان و دابینکردنی هەلی خوێندن و چاککردنی باری ژیان و گوزەرانیان. چاککردن و سەرلەنوێ پێداچونەوە بە موڵکەکانی وەزارەتی ئەوقاف و ئەو شوێنانەی ئەگەر بتوانرێت بەشێوەیەکی راست و دروست وەبەرهێنانی تێدا بکرێت و دەتوانرێت زۆرترین سودی لێ وەربگیرێ، رێگرتن لەوەی مینبەرەکان بۆ کاری حیزبی بەکاربهێنرێن، بەشداری پێ کردنی قورئان خوێنان لە بۆنەو پێشبڕکێ نێودەوڵەتییەکان، کارکردن بۆ دانانی لیژنەیەکی فەتوای باش لە کەسانی شارەزا لەڕوی ئاینی و لەڕوی سەردەمی و لەگەڵ کۆمەڵێک بەرنامەو هەنگاو و پرۆژەی تر.
* ئێوە لە وەزارەتی ئەوقاف تێڕوانین و پلانتان چیبوە بۆ ئەوەی کە گوتاری مامۆستایانی ئاینی دژبەری دروست نەکات لەگەڵ ئەو یاسایانەی کە لە پەرلەمانی کوردستان دەرکراوە بەتایبەت ئەو یاسایانەی تایبەتن بە رێکخستنی ژیانی کۆمەڵایەتی و ئابوری و … هتد، بۆ ئەوەی ئەمە دروست نەکات سەرنج و تێڕوانینی ئێوە لەسەر ئەم بابەتە چیبوە؟
کەمال موسلیم: ئێمە هەر لە سەرەتای چونمان بۆ ئەو وەزارەتە، لە رێی کۆبونەوە لەگەڵ مامۆستایانی بەڕێزی ئاینی و فەرمانبەرانی وەزارەت، جەختمان لەوە کردەوە کە مینبەری مزگەوتەکان نابێت بکرێتە شوێنێک بۆ دژایەتی کردنی هیچ حیزب و لایەنێک و بەکارهێنانی بۆ سودو قازانج و لە بەرژەوەندی حیزب و لایەنی تردا بێت بە تایبەت لایەنی دەسەڵات کە ئەوان دەتوانن ئەو میبەرانە بۆ خۆیان بەکاربهێنن، هەروەها رێگریمان کردوە لەوەی نابێت ئەو مینبەرانە ببێتە شوێنی تەشهیرکردن بە ژنان و خەڵکانی ترو ئاین و ئاینزاکانی تر، ئێمە ئەوەمان لەبەرچاو بوە کە مینبەرەکانی شوێنی پیرۆزن و دەتوانن رۆڵی ئێجگار گەورە ببینن لە کۆمەڵگاداو جەختمان لەسەر بینینی ئەو رۆڵە کردوەتەوە، نەک ببێتە شوێنی بڵاوکردنەوەی رق و کینەو توندڕەوی و تەکفیرکردن، ئەرکی ئاین دروستکردنی تەبایی و رێکخستنەوەی کۆمەڵگاو ئاراستەکردنیەتی بەرەو رێگایەکی راست و دروست.
* سەرنجتان لەسەر ئاینە جۆراوجۆرەکان، ئەو پرسانەی کە تایبەتن بە ئاینەوە لە کوردستان بۆ نمونە رەوتی تری ئاینی رەنگە لە هەرێمی کوردستان لە بوژانەوەدا بن و خەڵکێک هەبن کە بە ئازادانە گوزارشت لە رای ئاینی و عەقائیدی خۆیان بکەن، لەسەر ئەم بابەتە سەرنج و بۆچونی ئێوە چی بوە؟
کەمال موسلیم: بێگومان هەر لە ناوەکەیەوە دەردەکەوێت ئەم وەزارەتە دەبێت وەزارەتێک بێت هەمو ئاین و ئاینزاکان و لە ژێر چەتری ئەو وەزارەتەدا شوێنیان ببێتەوە و هیچ ئاین و ئاینزایەک بەدەرنەبێت لە ژێر ئەو چەترەو خۆی بە نامۆ نەزانێت، بە تایبەتیش لە کوردستان کە کەمایەتی یاخود ئاین و ئاینزای تر هەیە کە پێکهاتەی گرنگی کۆمەڵگای کوردستانن و سەدان ساڵە بونیان هەیە، بۆیە بەلای ئێمەوە گرنگ بوە ئەم وەزارەتە بەیەک چاو سەیری هەمو ئاین و ئاینزاکان و شوێنە پیرۆزەکانی ئەو ئاینە جیاوازانە بکات و وەکو یەک کاریان بۆ بکات.
سەبارەت بە هەندێ رەوتی تری ئاینیش لە کۆمەڵگادا، ئێمە بە لامانەوە ئاسایی بوە بەوەی هەرکەس ئازادە لە بیروڕای ئاینی خۆی و چۆن گوزارشتی لێ دەکات، بەڵام بە مەرجێک نەبێتە هۆی توندڕەوی و تەکفیر و تێکدانی کۆمەڵگا.
* ئاین و کاروباری ئاینی تا چەند لە رەهەندە بنەڕەتیەکەی خۆی داماڵراوە لە ماوەی رابردو و تێکەڵ بە ئەجندای حیزبی و سیاسی کراوە؟
کەمال موسلیم: بە داخەوە ئەمە بونی هەیەو ناتوانرێت بشاردرێتەوە، هەندێ جار دەبینرێت بۆنە ئاینییەکان ئیستیغلال کراون بۆ مەبەستی حیزبی و هەندێ جار کە رەنگە کەمیش بێت مینبەرەکان بەکاردەهێنرێن بۆ بانگەشە بۆ لایەنێک یاخود رەوتێک و دژایەتی لایەنی تر، کە ئەمە هەڵەیەکی گەورەیەو خزمەت بە دین و کۆمەڵگای کوردەواری ناکات. ئێمە بەرنامەو پلانی خۆمان هەبوە بۆ رێگرکردن و نەهێشتنی ئەم کارانە، بەڵام ئێمە کەمتر لە ساڵێک و چوار مانگ لەو شوێنەدا بوین و ئەو هەمو بەرنامەیەی هەمانبو بۆ چاککردنی ئەو وەزارەتە ناتوانی بەو ماوە کەمە جێبەجێی بکەیت و هەر ناتوانی بەو ماوەیە لە کەموکوڕییەکانیش تێبگەیت. وەک باسم کرد ئێمە هەنگاومان ناو بەرنامەمان هەبو کە نابێت مینبەرەکان ببێتە وەسیلەیەک لەدەستی هیچ حیزب و لایەنێک و بەکاربهێنرێت بۆ بەرژەوەندی خۆی و دژایەتی لایەنی تر، دەبێت ئەم مینبەرانە لە بەرژەوەندی دین و خەڵکی کوردستاندا بێت.
* رێکخستنی بابەتی ئاین لەسەر بنەمایەکی نیشتیمانی و هاوڵاتی بون تا چەند بە گرنگ دەزانن؟
کەمال موسلیم: بێگومان ئەمە ئێجگار گرنگەو مینبەرەکان دەتوانن ئەم رۆڵە گرنگە ببینن ئەگەر دەستێوەردان نەبێت و خەڵک و مامۆستای ئاینی شایستە لە شوێنەکانیان ئەم رۆڵە ببینن، چونکە خۆی هەر ئاین دژی مەسەلەی نەتەوایەتی و هاوڵاتی بون نیە، بۆ نمونە هەمو ئەو ئاینانەی هەن دژی زوڵم و توندڕەوین، لەگەڵ لێبوردەیی و بەرەنگاربونەوەی زوڵم و لەگەڵ لێکگەیشتنی کۆمەڵگایە، کەواتە ئاین ئەوە پەیامەکانی بێت، کۆمەڵگاش ئەوەی پێویستە.
* لە ماوەی رابردو دەسەڵات کایەی ئاینی ئیستیغلال کردوە بە تایبەت مینبەرەکان بۆ ویستی تایبەتی و حیزبی؟
کەمال موسلیم: روداوەکانی ئەمدواییەی هەرێمی کوردستان، ئەوەمان پێ دەڵێت بەڵێ بەکارهێنراون بەوەی کە رێگری لەو خەڵکانە کراوە کە لەگەڵ عەقڵیەت و ئەو بەرنامەو کارەی دەسەڵاتدا نەبون و رێگرییان لێ کراوەو دورخراونەتەوە، دەستخۆشی لەوانە کراوە کە بە شان و باڵی دەسەڵاتدا هەڵیانداوە، ئەوەش نیشانەیەکە لەوەی بەڵێ بۆ قازانجی خۆیان بەکاریان هێناوە.
* پێشتر ئاماژەت بە موڵکەکانی وەزارەتی ئەوقاف کرد، ئەو موڵکانە گەندەڵی تێدا کراوە؟
کەمال موسلیم: کێشەی موڵکەکانی ئەوقاف کێشەیەکی گەورە بو زۆر روی هەیە، لەو ماوە کەمەدا نەمانتوانی هەر لە کێشە گەورەکانیشیان بە تەواوی تێبگەین، لەبەرئەوەی موڵکەکان زۆر و جۆراوجۆرن، هەندێکیان تۆمار نەکراون، هەندێکیان دەستی بەسەردا گیراوە لەلایەن حکومەت، هەندێکی تریان لەلایەن دەسەڵاتداران و تەنانەت خەڵکی ئاسایی دەستیان بەسەرداگیراوە، لەبەرئەوەی ئەو دۆخەی لە کوردستاندا هەبوە، نەتوانراوە ئەوانە لە دەستیان دەربهێنرێت، بەشێکی لەبەر بەرژەوەندی حیزبایەتی و چاوپۆشی کردن لە هەندێ خەڵک، ئەو شێوازە کۆنەی بەکرێدانی ئەو موڵکانە نەتوانراوە سودی وای لێ ببینرێت و وەبەرهێنانی تێدا بکرێت، لەکاتێکدا دەکرا ببێتە سەرچاوەیەکی باشی داهات، هەمو ئەوانە کێشەن و پێویستی بە یاسای نوێ و ئیدارەیەکی نوێی سەردەمیانە هەیە.
* کورد لە ماوەی رابردودا بە ئاستێکی بەرز بەدور بوە لە ئاراستەی مەزهەبی، بە تایبەت ئەو دابەشبونە قوڵەی لە نێوان شیعەو سوننەدا هەیە، بەڵام سەرنجێکی وا هەیە بەهۆی ئەو دابەشبونەی حیزبەکان بە تایبەتی یەکێتی و پارتی لە نێوان دو ئاراستەی مەزهەبی لە ناوچەکەدا هەیانە، بە مەبەستی سیاسی و بە ئەجیندای هەرێمی کار بۆ زەقکردنەوەی هەندێ ئاراستەی مەزهەبی دەکرێت بەپێی ئەو دابەشبونەی هەیە، قسەی ئێوە لەسەر ئەو بابەتە چیە؟
کەمال موسلیم: ئەگەر سەیری وڵاتانی دەوروبەرو ئەو وڵاتانەی ئەو مەزهەبە جیا جیانەی تێدایە بە تایبەتی شیعەو سوننە دەبینرێت بارودۆخیان چۆنەو رۆژانە ئەو کارەساتانە رودەدات لەسەر ئەو ناکۆکیانەی نێوانیان، ئێمەی کوردیش دەیان کێشەو گیروگرفتی ترمان هەیە، دروستکردنی کێشەیەکی لەو شێوەیەش لەلایەن هەر کەسێکەوە بێت و هەر کەسێک دەستی بۆببات خیانەتێکی گەورەی نیشتیمانیە، کە کورد بەشێوەیەک پەرت دەکات کە نەتوانێت جارێکی تر یەکبگرێتەوە. وەک رونە لە ناو کورد ئەو دەمارگیریە نەبوە، رەنگە لێرەو لەوێ بەهۆی دابەشبونی ئەو دو لایەنەوە هەندێ شت رویدابێت لە مینبەرەکان و یاخود لە رێی وتارەکانیانەوە هێرش کرابێتە سەر مەزهەبێک، بەڵام ئێمە لای خۆمانەوە بەدواداچونمان کردوە کە نابێت شتی وا روبدات.
* لە ماوەی رابردوداو تائێستاش، جۆرێک لە بازاڕکردن بۆ رەوتێکی دینی ئیسلامی کراوە، ئەمە زۆر سەرنجی لەسەر بوە بەوەی کە کۆمەڵگا دەگەڕێنێتەوە بۆ دواوە، لەلایەکی دیکەوە بە سعودی کردن و خلیجی کردنی کۆمەڵگای کوردی، سەرنجی ئێوە چیەو تا چەند ئەمە ئاراستەیەکەی سیاسی لە پشتەوە بوە؟
کەمال موسلیم: بەڵێ ئەوە هەیە.. کاتی خۆی کە لە وەزارەت بوین گفتوگۆمان لەسەر کردوە، لەگەڵ ئەوەی کە وتمان دەبێت ئازادی ئاینی و هەمو بیروباوەڕێکی تر و خەڵک ئازاد بێت، بەڵام بردنی کوردستان بۆ دواوە یاخود جێبەجێکردنی ئەو شوێنانەی باست کرد، مەترسییەکی گەورەیەو حکومەتی هەرمی کوردستان دەبێت رێگری لێ بکات، لەبەرئەوەی ئەگەر بەو ئاراستەیە بڕوات، کوردستان بەرەو دواوە دەگەڕێنێتەوە نەک هەر لە روی کۆمەڵایەتیەوە، بەڵکو رەنگە لە روی سیاسیشەوە زیانی گەورەی لێ بکەوێتەوە.
